ARNHEM – Op 21 juni 1980 ging het grootste sportevenement van start dat in Arnhem heeft plaatsgevonden. Bijna 2.000 sporters uit 42 landen deden mee aan de Paralympische Spelen in Arnhem.
(Door: Patrick Arink)
Barcelona, Peking, Londen, Toronto, Sydney, Athene, Arnhem. Het is een illuster rijtje met wereldsteden waar Arnhem tussen staat. Dat de Paralympische Spelen naar Arnhem kwamen was eigenlijk niet de bedoeling.
Oorspronkelijk zouden de Olympische Spelen voor Gehandicapten, zoals het evenement toen nog heette, in 1980 na de ‘officiële’ Olympische Spelen in Moskou plaatsvinden. Maar partijleider Leonid Brezjnev van de Sovjet Unie had daar geen zin in.
“Er zijn in de Sovjet Unie geen gehandicapten”, was zijn verklaring.
Er moest dus een ander land gevonden worden dat de Paralympische Spelen wilde organiseren. Er waren meerdere kandidaten. Naast Nederland waren dat onder andere Zuid Afrika en de Verenigde Staten. Maar de Verenigde Staten zouden bij de Olympische Spelen in Los Angeles in 1984 ook al de Paralympische Spelen organiseren, en Zuid Afrika was vanwege de apartheid geen optie.
Nederland dus. Maar waar in Nederland? Er waren drie steden die de Spelen wel wilden organiseren. Den Haag, Zoetermeer en Arnhem. Het was al snel duidelijk dat Arnhem verreweg de beste papieren had.
Met Sportcentrum Papendal had Arnhem een goede locatie voor alle buitensport-evenementen. De Rijnhal was de grootste overdekte sporthal van Nederland. Daar konden alle binnensporten gehouden worden. Bovendien kon de Oranjekazerne in Schaarsbergen gebruikt worden als olympisch dorp.
Daarnaast had Arnhem door de aanwezigheid van het Dorp sowieso al een sterke band met gehandicapten. Wat ook meespeelde is dat Defensie een groot deel van de logistiek en de organisatie voor haar rekening wilde nemen.
Geen Moskou dus, maar Arnhem.
Officiële opening
De Olympische Spelen voor gehandicapten werden op 21 juni 1980 in Arnhem officieel geopend. Dat gebeurde door prinses Margriet op Papendal, in aanwezigheid van 12.000 toeschouwers en 1.973 deelnemers uit 42 landen.
“Er was tijdens de openingsceremonie van alles op sportgebied te doen”, herinnert Irene Schmidt zich. Schmidt deed als atlete mee bij het tafeltennis.
“Er waren tijdens de openingsceremonie demonstraties, duizend meiden van het gymnastiek verbond met linten en muziek. Het was prachtig om te zien. We hadden natuurlijk het defilé van alle deelnemende landen. Daarna werd het vuur aangestoken.”
Het ontsteken van de vlam werd gedaan door vier Nederlandse atleten die ieder een bepaalde handicap vertegenwoordigde: de rolstoelbasketballer Harry Venema, de zwemster Vera Rotgans-Schipper, de visueel gehandicapte atlete Joke van Rijswijk en de zwemmer Chris de Groen.
Koninklijke interesse
De Spelen konden rekenen op veel belangstelling van het Koninklijk Huis. De (net afgetreden) prinses Juliana was een hele dag aanwezig bij het evenement in Arnhem.
Prinses Margriet fungeerde als beschermvrouw van de Spelen. Ze zag deze rol niet als een papieren functie. Samen met haar man Pieter van Vollenhoven was ze vrijwel dagelijks bij de Spelen aanwezig.
In een interview zei ze hier later over:
“Toentertijd stonden de niet of minder valide mensen in feite buiten de maatschappij en dát veranderen vonden wij als stichtingsbestuur enorm belangrijk. Sport is het instrument geweest om te laten zien wat mensen wél kunnen. Dat maakt het bijvoorbeeld ook interessant voor werkgevers, om mensen met een beperking in dienst te nemen. Door sport is die integratie op gang gekomen.”
Toegankelijke binnenstad
Naast de sportwedstrijden vonden er ook tal van activiteiten plaats in Arnhem zelf. In Arnhem was het Comité Arnhem Welcome opgericht om deelnemers en bezoekers van de Spelen gastvrij te kunnen onthalen. Die organiseerde in de stad tentoonstellingen, braderieën, muzikale evenementen en feesten. Ook organiseerden zij een afsluitende vuurwerkshow.
Het Comité zorgde er ook voor dat de binnenstad beter toegankelijk was voor rolstoelen. Dit maakte het voor gehandicapte deelnemers en hun supporters gemakkelijker om daar rond te kijken en te winkelen. Verder werd de stad versierd met 2000 vlaggen en zorgden veel bloemen en plantenbakken voor een feestelijke aankleding.
Ondanks alle inspanningen was de publieke belangstelling voor de Paralympische Spelen niet denderend. Er was gerekend op in totaal 200.000 toeschouwers bij het evenement, maar uiteindelijk bleef de teller iets boven de 100.000 bezoekers steken.
Het weer speelde daarbij ook een belangrijke rol. Het was twee weken lang koud, nat en somber weer tijdens de Paralympics.
Integratie
Met een korte plechtigheid werden de Paralympische Spelen op vrijdag 5 juli afgesloten.
Prinses Margriet: “Zowel nu en toen gaf het je heel veel energie. Ik vind de sporters ook buitengewoon inspirerend. Hun levenshouding, hun optimisme, hun drijfveren. Dat inspireert mij altijd weer.”
Na de Spelen in Arnhem werd het sporten door mensen met een beperking steeds ‘normaler’ beschouwd. De Paralympische Spelen van 1980 hebben bijgedragen aan een ander beeld van gehandicapten, aldus Wim Ludeke. Hij was destijds vrijwilliger tijdens de Paralympics. Later was hij bestuurslid bij NOC*NSF.
“Toen werd getoond dat gehandicapten geen zielige mensen waren, maar dat ze ook volwaardig tegen elkaar konden strijden in de sport.”
“Al met al is Arnhem 1980 als een belangrijk omslagpunt te beschouwen voor gehandicaptensport in Nederland”, is de belangrijkste conclusie in een rapport over de Paralympische Spelen door het Mulier Instituut. “De beeldvorming over de gehandicapte mens werd ingrijpend gewijzigd en vormde een opmaat naar de maatschappelijke integratie en erkenning van gehandicapten.”
