Op 28 mei stemmen de coalitiepartijen in de gemeenteraad in met het omgevingsplan voor de Schaapsdrift. Daarmee komt een voorlopig einde aan een soap die drie jaar geleden begon met het opleggen van de Wvg (Wet voorkeursrecht gemeenten) op de hele buurt. Tijd om de balans op te maken: was het alle ellende waard?
(Door: Patrick Arink)
Voor we toekomen aan het opmaken van de balans is het goed om één ding goed te beseffen. Er is een grote kans dat de plannen zoals ze nu op tafel liggen nooit gerealiseerd worden.
Wethouder Bouwkamp (GroenLinks) heeft de gemeenteraad drie jaar lang voorgespiegeld dat er op de Schaapsdrift in innige samenwerking werd opgetrokken met zorginstelling Innoforte. Daarbij werd steeds gewapperd met een intentieovereenkomst tussen de gemeente en Innoforte.
“Gemeente en Innoforte gaan gezamenlijk optrekken in de uitwerking van de plannen”, staat in de intentieovereenkomst uit 2022.
Leuk natuurlijk, maar na drie jaar onderhandelen ligt er nog altijd alleen een intentieovereenkomst. Verdere afspraken zijn er niet gemaakt. Het is veelzeggend dat Innoforte een zienswijze heeft ingediend tegen het omgevingsplan waar de coalitiepartijen zometeen mee instemmen. Bovendien heeft Innoforte er geen geheim van gemaakt dat zij zelf de regie wil houden bij de ontwikkeling van de Schaapsdrift.
“De onderhandelingen tussen de gemeente en Innoforte zitten muurvast”, aldus een ingewijde eerder deze maand.
Naar verluid zit er een gat van maar liefst acht miljoen euro tussen het bedrag dat de gemeente Arnhem wil betalen voor de grond van Innoforte en het bedrag dat Innoforte daarvoor wil hebben. door de stand off tussen Innoforte en de gemeente wordt al een tijd niet meer met elkaar gepraat.
Innoforte heeft er afgelopen jaren steeds mee geschermd dat zij al haar grond op de Schaapsdrift voor een commerciële prijs zou kunnen verkopen aan een projectontwikkelaar. Daarna kan Innoforte bijvoorbeeld op haar locatie in Velp een nieuw zorgcentrum realiseren.
De reactie van de gemeente is steeds geweest dat dit niet mogelijk is in verband met de Wvg. Zolang de Wvg van kracht is op de Schaapsdrift, kan Innoforte haar grond alleen aan de gemeente Arnhem verkopen.
Raad eens? Op 1 juni aanstaande wordt de Wvg van rechtswege opgeheven. Na 1 juni is Innoforte volledig vrij om te doen en laten wat zij zelf wil. Stel dat Innoforte besluit om haar grond aan een projectontwikkelaar te verkopen: dan valt het hele omgevingsplan voor de Schaapsdrift als een kaartenhuis in elkaar.
Goed. Tijd om de balans op te maken. We doen het per onderwerp.
1. De grote lijnen van het Omgevingsplan
Je zou voor de grap eens oude documenten over de Schaapsdrift moeten teruglezen. Op de Schaapsdrift zouden 1.000 woningen plus 1.000 werkplekken moeten komen. Station Presikhaaf moest de status krijgen van Intercity-station. Bovendien heeft Arnhem een enorme verdichtingsopgave en dus was het algemeen belang volgens de gemeente zodanig groot, dat “een schaalsprong” noodzakelijk was.
Daarnaast waren er nog de onthullingen door de Woo-documenten van de Arnhemsche Courant. Een selectie:
Volledige sloop van de Schaapsdrift was altijd het uitgangspunt van de gemeente. Behoud van woningen is nooit onderzocht. Eventueel moest er ook in Park Presikhaaf gebouwd worden. Ook de sloop van een deel van Plattenburg is door de gemeente onderzocht.
Wethouder Bouwkamp had vanwege alle misleiding natuurlijk allang weggestuurd moeten worden. Een motie van wantrouwen lag bij meerdere partijen klaar, maar is nooit ingediend. Het zou feitelijk ook niets geholpen hebben. Drie jaar lang kon Bouwkamp rekenen op de onvoorwaardelijke steun van de coalitiepartijen bij de planvorming voor de Schaapsdrift.
Maar het huidige omgevingsplan is een schim van de torenhoge ambities van drie jaar geleden. Dankzij Woo-documenten van de Arnhemsche Courant, effectieve tegenstand van bewoners en handig opererende raadsleden uit de oppositie werden de coalitiepartijen gedwongen om de ambities een flink eind omlaag te schroeven.
Was het opleggen van de Wvg op de gehele Schaapsdrift noodzakelijk om het huidige Omgevingsplan te maken? Zeker niet. Om die reden is de Wvg voor het grootste gedeelte van de huidige woningen ruim een jaar geleden al opgeheven.
Dus was dit Omgevingsplan alle ellende waard? Absoluut niet.
2. De kleine lettertjes van het Omgevingsplan
Grote projecten, zoals het plan voor de Schaapsdrift, vragen om een zorgvuldige afweging en besluitvorming in de gemeenteraad. Alle partijen zijn het er echter over eens dat het huidige Omgevingsplan voor de Schaapsdrift onder stoom en kokend water is afgeraffeld. Het plan is feitelijk nog lang niet af, maar omdat de Wvg op 1 juni aanstaande vervalt móét er voor die datum ingestemd worden met wat er ter besluitvorming op tafel ligt.
Anderhalf jaar geleden was al duidelijk dat de gemeente haar deadline niet ging halen. Dat het toch gelukt is, komt door twee zaken. Allereerst is het stedebouwkundig plan nooit voorgelegd aan de gemeenteraad. Het voordeel voor de gemeente is dat daarmee maanden aan tijd gewonnen werd, maar het nadeel is dat het natuurlijk niet democratisch is om de gemeenteraad buitenspel te zetten.
Het is vanzelfsprekend niet uit te leggen dat de coalitiepartijen dit laten gebeuren, net zoals het niet is uit te leggen dat de coalitiepartijen onder leiding van GroenLinks alles doen wat binnen hun macht ligt om ervoor te zorgen dat de plannen van wethouder Bouwkamp ongeschonden de eindstreep halen.
De tweede reden dat de deadline gehaald is, is dat de gemeente heel veel extra ambtenaren op het project Schaapsdrift heeft gezet via kostbare inhuur. Als er inderdaad een commissie komt die de gang van zaken rondom de Schaapsdrift gaat bekijken, zoals de gemeenteraad van plan is, dan is het verstandig om een vergrootglas te leggen op de vele miljoenen die daaraan uitgegeven zijn.
Even terzijde: ondertussen is het ook het vermelden waard dat de Senior projectmanager Schaapsdrift ruim een jaar geleden met stille trom vertrokken is. Bij iedere raadsvergadering zat zij steevast naast wethouder Bouwkamp, maar opeens was zij weg. Die Senior projectmanager was eerder onder meer verantwoordelijk voor het Kunstencluster (afgeblazen), de herbouw van de HBS op het Gele Rijdersplein (afgeblazen) en de bouw van het Filmhuis (niet afgeblazen).
Maar ter zake: vanwege de Wvg-deadline is het plan nog niet af, het is ondemocratisch tot stand gekomen en het heeft klauwen met geld gekost. Dat was het niet waard.
3. De Wvg
De Arnhemsche Courant heeft het keer op keer herhaald: nooit eerder in Nederland is de Wvg opgelegd op een hele woonbuurt. In de meer dan veertig jaar dat de Wvg bestaat, is het paardenmiddel nergens in Nederland op deze manier ingezet.
De Wvg wordt in heel Nederland gebruikt op agrarisch gebied of voor bedrijventerreinen waar plannen zijn voor woningbouw. Incidenteel wordt de Wvg ingezet op woningen om de aanleg van wegen mogelijk te maken. Maar de Wvg opleggen op meer dan 200 particuliere koopwoningen? Nooit!
Volgens de gemeente Arnhem kon het. Als een grote boze wolf heeft de gemeente Arnhem geprobeerd alle huisjes op de Schaapsdrift omver te blazen. Maar net zoals in het sprookje van de drie kleine biggetjes ging dat natuurlijk niet goed.
De afgelopen drie jaar heeft de gemeente in totaal ongeveer veertig woningen op de Schaapsdrift weten te verwerven. Op één woning na maakt geen van die veertig woningen onderdeel uit van het huidige Omgevingsplan. De gemeente heeft de woningen tijdelijk verhuurd. In de gemeente Arnhem geldt een verbod op tijdelijke verhuur, maar dat geldt blijkbaar niet voor de gemeente Arnhem zelf.
Wethouder Bouwkamp heeft steeds glashard beweerd dat de Wvg een noodzakelijk instrument was, wat daarna braaf werd nageblaat door raadsleden uit de coalitie. Na een dramatisch verlopen proces van drie jaar zal zelfs de grootste voorstander van woningbouw op de Schaapsdrift inmiddels moeten toegeven dat het opleggen van de Wvg op de gehele Schaapsdrift de bron is van alle ellende. Dat was het vanzelfsprekend niet waard.
4. Bewoners van de Schaapsdrift
Volledig murw geslagen zijn ze. Kapot. Op. Uitgeput. Bewoners van de Schaapsdrift hebben drie jaar lang netjes, inhoudelijk en op basis van argumenten gestreden voor behoud van hun huizen. Maar van alle strijdbaarheid is helemaal niets meer over. Bewoners hebben de handdoek in de ring gegooid.
Zijn bewoners tevreden met het omgevingsplan zoals het er nu ligt? Nee, natuurlijk niet. Van geen kanten! Doordat de bewoners zich met hand en tand verzet hebben tegen sloop, blijft het grootste gedeelte van de woningen op de Schaapsdrift behouden. Dat is winst. Maar in het huidige Omgevingsplan zitten maar weinig onderdelen waar de bewoners ook maar iets aan hebben. De onvrede is groot, maar niemand heeft na drie jaar nog energie over om de strijd aan te gaan.
Drie jaar lang hebben bewoners alles gedaan zoals het hoort. Ludiek door het uitroepen van “klein België” na een denigrerende opmerking van wethouder Bouwkamp. Inhoudelijk bij iedere Schaapsdrift-vergadering in de gemeenteraad. Bewoners hebben ingesproken in de raad. Ze hebben overlegd met raadsleden, met de wethouder, met ambtenaren. Nooit werd er op de man gespeeld. Altijd bleven bewoners beleefd en netjes. Zelfs als wethouder Bouwkamp de bewoners weer eens met een kluitje het riet in stuurde of als de gemeente zich niet hield aan gemaakte afspraken bleven de bewoners netjes.
Dat de bewoners ondanks drie jaar ellende die over ze uit is gestort netjes binnen de lijntjes zijn gebleven, blijkt bijvoorbeeld uit de brief die bewoners deze maand stuurden aan wethouder Bouwkamp. Bouwkamp nodigde de bewoners uit voor een gesprek over één bepaald onderdeel uit het omgevingsplan. De bewoners lieten netjes aan de bestuursadviseur van Bouwkamp weten dat zij geen interesse te hebben:
“De afgelopen drie jaar is ons vertrouwen in deze bestuurder herhaaldelijk en op ingrijpende wijze geschaad. Ondanks haar met de mond beleden pleidooi voor participatie, ervaren bewoners keer op keer dat ze niet serieus worden genomen. Hoewel de wethouder politiek gezien onbegrijpelijkerwijze nog gesteund wordt door de coalitie, is haar geloofwaardigheid bij bewoners van de Schaapsdrift verdwenen. Zolang volledige openheid en oprechte betrokkenheid ontbreekt, achten wij het niet opportuun om een gesprek met haar aan te gaan.”
5. Vertrouwen in de politiek
Het vertrouwen in de democratie in Nederland staat onder druk. Al jaren. Steeds meer mensen haken af bij de politiek.
“Mensen zijn niet doelbewust afgehaakt, maar afgehaakt gemaakt”, concluderen Josse de Voogd en René Couperus in de Atlas van Afgehaakt Nederland.
“Vind je het gek dat mensen de politiek niet meer serieus nemen, als de politiek mensen niet meer serieus neemt”, aldus Youp van ’t Hek.
Het zijn woorden die door onze eigen burgemeester Marcouch bekrachtigd werden in het rapport van de Commissie Marcouch over de democratische rechtsorde. Wat is er nodig om het vertrouwen in de politiek te herstellen, ook op lokaal niveau?
“We kunnen zo niet doorgaan”, aldus Marcouch. “Op wezenlijke onderdelen is actie nodig om de democratische rechtsorde te versterken. Politici kunnen burgers inspireren om mee te doen aan die democratie. Maar politici kunnen haar ook ondermijnen. En dat is wat gebeurt als de democratie niet meer geloofwaardig is voor iedereen.”
Waar die democratische ondermijning in Arnhem toe leidt, is op de Schaapsdrift pijnlijk duidelijk: de gemeente Arnhem heeft alle partijen met wie zij op de Schaapsdrift te maken heeft tegen zich in het harnas gejaagd. Bewoners praten niet meer met wethouder Bouwkamp. Grondeigenaar Neijenhuis is ook niet blij. Innoforte heeft het overleg met de gemeente stilgelegd en Vivare wil zelf ontwikkelen.
In een gezonde democratie was de gemeente Arnhem allang door alle raadsfracties in de gemeenteraad tot de orde geroepen. Maar dit is Arnhem, met haar coalitie van GroenLinks, D66, Arnhem Centraal, PvdA, Volt en PvdD. Het is een coalitie die alle raadsbesluiten voorkookt tijdens wekelijks coalitieoverleg.
Om uit een eerder artikel te citeren:
“Niemand staat ’s ochtends op met de vraag hoe hij vandaag de democratie eens zal uithollen”, schreef hoogleraar Paul Frissen in 2017 over de bestuurscultuur in Arnhem. Dat was voordat coalitieleider Mark Coenders en wethouder Cathelijne Bouwkamp van GroenLinks aan de knoppen zaten.
