ARNHEM – Slechts een handjevol mensen en een doedelzakspeler stonden zondag 25 september stil bij de gedwongen evacuatie van Arnhem tijdens de Slag om Arnhem. Om meer aandacht te schenken aan de evacuatie, werd eerder deze maand een nieuw evacuatiemonument onthuld op het Velperplein.
Het is dit jaar 78 jaar geleden dat alle 90.000 inwoners van Arnhem op last van de Duitse bezetter de stad moesten verlaten. De reden voor de gedwongen evacuatie in september 1944 was dat de Duitsers ervan uitgingen dat de Slag om Arnhem nog lang niet voorbij was.
Inwoners van Arnhem zouden in het beste geval in de weg lopen en in het slechtste geval hulp bieden aan de geallieerden bij de bevrijding van Arnhem. Om die reden werd besloten dat alle inwoners van Arnhem op 25 september 1944 de stad verlaten moesten hebben verlaten.
Veel Arnhemmers gingen ervan uit dat de evacuatie slechts voor een paar dagen zou zijn. Aan de rand van Arnhem werd nog gevochten door de ‘Tommies’ en de voorhoede van het geallieerde grondleger stond in Elst. De bevrijding van Arnhem was aanstaande, was de gedachte.
Uiteindelijk duurde het tot mei 1945 voor de gedwongen evacuees weer konden terugkeren naar Arnhem. Ze troffen een vernielde en geplunderde stad aan bij hun terugkeer.
Herdenking
Traditiegetrouw wordt ieder op 25 september stilgestaan bij de evacuatie van Arnhem. Tot vorig jaar gebeurde dat op de hoek van de Apeldoornsestraat met het Velperplein, waar aan de muur een plaquette herinnert aan de evacuatie. Veel Arnhemmers liepen in 1944 via de Apeldoornsestraat met hun schamele bezittingen de stad uit. Veel meer dan enkele tientallen bezoekers heeft de herdenking bij het evacuatiemonument nooit getrokken.
Om meer aandacht te schenken aan de evacuatie én de link te leggen naar de vluchtelingen van deze tijd, is er na lang aandringen dit jaar een nieuw monument onthuld dat moet herinneren aan de evacuatie van Arnhem. Letters op een metalen pilaar van Ruud Jan Kokke vormen samen het woord ‘vlucht’.
Het is hier dat de herdenking van dit jaar plaatsvond. Maar ondanks een nieuw monument om stil te staan bij de evacuatie, was de opkomst ook dit jaar laag. Veel van de mensen die wel aanwezig waren, hopen dat de gemeente Arnhem volgend jaar meer aandacht geeft aan de herdenking. De evacuatie krijgt in hun ogen nog steeds niet de aandacht die het verdient.
Hieronder de evacuatie van Arnhem in beeld:
Terwijl voor hun huis Arnhemmers bezig zijn met het opladen van een handkar met bezittingen, trekken evacuees voorbij met een draagbaar waarop een kind ligt. De foto werd gemaakt in de Beethovenlaan.
Iets verderop in de Beethovenlaan lopen Arnhemmers met handkarren vol met spullen de stad uit. De meeste mensen vertrokken lopend of met volgeladen fietsen. Slechts weinig mensen hadden een auto, maar brandstof was in 1944 sowieso niet meer te krijgen.
Evacuees op de Klingelbeekseweg.
Arnhemse evacuees op de Amsterdamseweg in de richting van Ede. De foto is gemaakt in de buurt van het huidige Van der Valkrestaurant. Iets zuidelijker van deze plek werd nog altijd zwaar gevochten tussen Duitse soldaten en de Britse airbornes in Oosterbeek.
Evacuees lopen door de Hommelstraat. De meeste Arnhemmers kozen voor een evacuatie in noordelijke richting. Veel Arnhemmers kwamen terecht in Apeldoorn. Omdat zich daar al veel vluchtelingen bevonden, werden veel Arnhemmers verder doorgestuurd. Tot aan Friesland aan toe.
Medewerkers van het Rode Kruis probeerden de Arnhemse vluchtelingen onderweg zo goed mogelijk te helpen. Opmerkelijk: de Rode Kruismedewerker op de foto draagt een Engelse paratrooperhelm.
Arnhemse evacuees komen aan in Apeldoorn.
Evacuees op de Middenweg. Veel Arnhemmers hadden gehoor gegeven aan de oproep van het Rode Kruis om witte vlaggen mee te dragen. Daarmee was duidelijk dat de inwoners geen doelwit waren voor Duitse of geallieerde vliegtuigen. Overigens zijn tussen Arnhem en Apeldoorn enkele doden gevallen toen de colonne vluchtelingen daar werd beschoten door een vliegtuig.
Het is nooit voor 100 procent duidelijk geworden of dit een Duits of een geallieerd vliegtuig was, maar de beschieting lijkt door een Duits gevechtsvliegtuig te zijn uitgevoerd.
Ongeveer 600 Arnhemmers vonden een tijdelijk onderkomen in het Nederlands Openlucht Museum aan de noordkant van Arnhem. Op 3 november moesten alle vluchtelingen het terrein op last van de Duitsers verlaten. Uiteindelijk konden toch nog 80 mensen blijven.
Bij de bevrijding van Arnhem in april 1945 werd het Openluchtmuseum bevolkt door ongeveer 150 evacuees.
