ARNHEM – In de bossen achter het Openluchtmuseum werden ze gefusilleerd: de 19 mannen uit bedrijven in Gelderland die de moed hadden om te staken tijdens de meistaking in 1943. Donderdag 4 mei om 15.00 uur vindt op de Waterberg de 80e herdenking plaats.
(Door: Patrick Arink)
Het is een gebeurtenis die in het door oorlog geteisterde Arnhem nooit heel veel aandacht gekregen heeft en waarvan niet veel mensen het verhaal kennen. Begin mei 1943 werden op de Waterbergseweg in Arnhem 19 mannen door de Duitse bezetter gefusilleerd. Het waren metaalbewerkers, meubelmakers en fabrieksarbeiders. Hun misdaad? Ze hadden meegedaan aan de meistaking die heel Nederland in 1943 een aantal dagen plat legde.
Op 29 april 1943 maakte de Duitse generaal Christiansen bekend dat alle 240.000 Nederlandse militairen in Duitsland moeten weken voor de Arbeitseinsatz. Het nieuws leidde tot een spontane staking die zich vanuit Twente over heel Nederland verspreidde. Met name in het oosten van Nederland werd massaal gestaakt.
De Duitsers reageerden furieus. Tachtig stakers werden standrechtelijk geëxecuteerd. Bijna honderd mensen kwamen om het leven nadat troepen van de Ordnungspolizei op verschillende plaatsen het vuur openden op de stakers.
Als gevolg van de executies gingen de meeste stakers weer aan het werk. Maar niet overal was dat het geval. Op sommige plaatsen werd nog doorgestaakt. In Arnhem en omgeving werden meer dan dertig stakers opgepakt. Sommigen werden in de fabriek opgepakt. Andere stakers werden thuis van hun bed gelicht. Verschillende arbeiders wisten te ontkomen door op tijd onder te duiken.
Standgerecht
De opgepakte mannen werden afgevoerd naar het Christelijk Lyceum aan de Utrechtseweg. Daar was door de Duitsers het standgerecht gevestigd. Een aantal van de opgepakte stakers werd ter dood veroordeeld. Veel anderen werden tot hun verbazing vrijgesproken.
“Het standgerecht wilde uitzoeken wie de daders waren, maar we hadden allemaal evenveel schuld”, vertelde een van de mannen die vrijspraak kreeg na de oorlog. “Ik weet niet hoe het bij de andere bedrijven ging, maar het zal wel niet zo heel erg anders gegaan zijn als bij ons.”
Massagraf
In totaal werden er door de Duitsers twintig doodvonnissen uitgesproken. Een van de veroordeelden sprong onderweg naar de Waterberg uit de vrachtwagen en wist te ontkomen. De andere negentien mannen werden gefusilleerd en in een naamloos massagraf gegooid.
De Duitsers hebben op meer plekken in Nederland stakers gefusilleerd en begraven in massagraven. Een paar van deze graven zijn nooit meer teruggevonden. Dat het graf op de Waterberg is teruggevonden, is te danken aan een Arnhemmer die in de omgeving hout aan het sprokkelen was en de schoten hoorde. Hij heeft na de oorlog gemeld wat er op de Waterberg gebeurd is. De lichamen van de doodgeschoten mannen zijn vervolgens opgegraven en herbegraven.
De gemeente Arnhem heeft na de oorlog samen met de bedrijven waar de stakers werkten het initiatief genomen voor een monument op de plek waar de executie plaatsvond. Ieder jaar op 4 mei wordt de gebeurtenis herdacht met een korte plechtigheid.
