ARNHEM – Het is een vraag die veel mensen hebben. Hoe kan het dat er in tijden van klimaatverandering huizen komen in een uiterwaardengebied als Stadsblokken-Meinerswijk? Een belangrijke reden daarvoor is dat Arnhem niet aan de Rijn ligt.
(Door: Patrick Arink)
Door klimaatverandering neemt de hoeveelheid neerslag toe. Dat heeft al een paar keer geleid tot grote overstromingen in Nederland en Duitsland. Bij de ‘Flutkatastrophe‘ op de Moezel in 2021 kwamen 180 mensen om het leven. In Nederland stond een deel van Zuid-Limburg onder water.
Het lijkt dus vreemd dat de Raad van State begin 2023 alle bezwaren van tegenstanders van tafel heeft geveegd om in het uiterwaardengebied van Arnhem de bouw van 430 woningen toe te staan. En niet alleen de Raad van State keurt de plannen goed. Ook Rijkswaterstaat en de waterschappen hebben geen enkel bezwaar. Daar zijn goede redenen voor.
Arnhem ligt niet aan de Rijn
Er heersen nogal wat misverstanden over de manier waarop Rijkswaterstaat rivierwater naar zee leidt. Daar is afgelopen jaren handig gebruik van gemaakt door tegenstanders van woningbouw in Meinerswijk.
Tegenstanders betogen dat de Rijn de komende jaren flink meer water te verstouwen krijgt. Om die reden heeft Rijkswaterstaat in haar modellen de maximale afvoercapaciteit van de Rijn al verhoogd van 15.000 kuub water per seconde naar 16.000 kuub. Voor de toekomst houdt Rijkswaterstaat rekening met 18.000 kuub.
Ter indicatie: bij het hoogwater in 1993 en 1995 kwam er via de Rijn 12.000 kubieke meter water per seconde ons land binnen.
Wat tegenstanders er niet bij vertellen, is dat lang niet al dat water langs Arnhem komt. We hebben in Arnhem dan wel het idee dat Arnhem aan de Rijn ligt, maar dat is een hardnekkige misvatting. Arnhem ligt niet aan de Rijn, maar aan een heel andere rivier: de Nederrijn. De Nederrijn bij Arnhem krijgt veel minder water te verwerken dan de Rijn bij Keulen.
Afvoerverdeling
De Rijn splitst in Nederland eerst in de Waal en het Pannerdensch Kanaal. Het Pannerdensch Kanaal splitst daarna in de IJssel en de Nederrijn. 10.000 kuub water over de Rijn bij Keulen, betekent 2.200 kuub over de Nederrijn bij Arnhem.
Rijkswaterstaat maakt gebruik van ‘schuifjes’, zogeheten regelwerken, waarmee zij goed in staat is om rivierwater via de verschillende rivieren af te voeren naar zee. Die regelwerken zijn prima in staat om nu en in de toekomst het water de goede kant op te sturen.
Maximale afvoercapaciteit is bereikt
Rijkswaterstaat is vanzelfsprekend niet blind voor het feit dat er door klimaatverandering meer water over de rivieren Nederland binnenkomt. Daarom investeert Rijkswaterstaat massaal in maatregelen om de rivieren meer ruimte te geven. Die maatregelen zijn bedoeld om bij hoogwater meer water af te kunnen voeren.
Die extra maatregelen neemt Rijkswaterstaat vooral op de Waal en langs de IJssel, maar eigenlijk niet op de Nederrijn. Vreemd? Niet echt. Ook daar is een hele goeie reden voor.
De Nederrijn gaat stroomafwaarts over in de Lek. Op de Lek zijn verschillende knelpunten waar Rijkswaterstaat door bestaande bebouwing geen extra maatregelen kan nemen. Als er in de toekomst meer water via de Nederrijn naar zee zou worden geleid, zou Zuid-Holland onder water lopen.
Daarom is in de Waterwet opgenomen dat de hoeveelheid water die via de Nederrijn en de Lek wordt afgevoerd nu en in de toekomst niet omhoog gaat. Je leest er meer over op deze pagina van Rijkswaterstaat.
Door het beleid ‘Lek Ontzien’ investeert Rijkswaterstaat dus wel miljarden in maatregelen om meer water via de Waal en de IJssel af te voeren, maar blijft de capaciteit van de Nederrijn zoals hij is. De maximale afvoercapaciteit van de Nederrijn is nou eenmaal bereikt.
Voor Arnhem betekent dit dat we nu al weten dat het waterpeil in de Nederrijn in de toekomst niet omhoog gaat. Sterker nog: doordat er in de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk een nevengeul wordt aangelegd, daalt het waterpeil in de Nederrijn bij Arnhem met tien centimeter. Door eerdere maatregelen is het waterpeil al met acht centimeter omlaag gebracht.
Hypothetische overstroming
Tegenstanders van de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk betogen dat de modellen van Rijkswaterstaat niet kloppen. Wat nou als er door klimaatverandering in de toekomst geen 18.000 kuub water, maar 21.000 kuub water ons land binnenkomt? Nou? Wat dan?
Het is een hypothese die niet realistisch is, en dat heeft te maken met de hoogte van de dijken in Duitsland. De dijken in Nederland zijn een stuk hoger dan de dijken in Duitsland. Dat heeft te maken met de normering. In Nederland gaan we uit van 1 overstroming in 5.000 jaar. In Duitsland is de norm 1 overstroming in 500 jaar.
Door de lagere hoogte van dijken in Duitsland is het feitelijk onmogelijk dat er meer dan 18.000 kuub water over de Rijn bij Lobith ons land binnenkomt. Tegen de tijd dat het water in Nederland langs de rand van de dijk zou staan, is het water allang over de dijken in Duitsland geklotst. Op zich is dat wel iets waar Rijkswaterstaat zich zorgen over maakt. Wanneer dit gebeurt stroomt het rivierwater over land Nederland binnen en stroomt de Achterhoek tot aan Zwolle onder water.
Overigens worden in Duitsland op dit moment veel maatregelen genomen om de Rijn meer ruimte te geven. Zo worden oude rivierarmen weer opengesteld en worden retentiebekkens gecreëerd om water te bufferen.
Woningen op dijkhoogte
Terug naar Arnhem. Want wat nou als er in de toekomst wél veel meer water over de Nederrijn wordt afgevoerd? Dan stromen de woningen in Stadsblokken-Meinerswijk alsnog onder water!
Toch niet. De grond die vrijkomt door de aanleg van de nevengeul in Meinerswijk wordt gebruikt om de gebieden op te hogen waar woningen komen. Sowieso komen de woningen op hoogwatergrond die ook bij de watersnood in 1993 en 1995 al niet onder water liep.
De woningen op de Stadsblokken en in Meinerswijk komen op een hoogte te liggen van 13.85 meter boven NAP. Dat is vrijwel dezelfde hoogte als de Malburgse dijk. Zelfs in het meest extreme geval zullen de woningen in het gebied daarom niet onder water komen te staan.
Bij een waterpeil van 13.85 meter staan de huizen in Stadsblokken-Meinerswijk nog steeds droog, maar zouden 400.000 mensen in het rivierengebied tussen Arnhem Zuid en Tiel allang geëvacueerd zijn.
Nieuw beleid maakt niets uit
Tegenstanders van de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk voeren aan dat de regering met nieuwe wetgeving bouwen in uiterwaarden aan banden wil leggen. Dat klinkt overtuigend, maar het argument klopt niet.
Rijkswaterstaat, de waterschappen en de Raad van State keuren de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk goed omdat de nieuwe woningen gerealiseerd worden op bestaande hoogwatergrond. Het stroomgebied van de Nederrijn wordt daardoor niet aangetast en ingeperkt. Ook in de nieuwe wetgeving met betrekking tot bouwen in de uiterwaarden zouden de plannen daarom kunnen rekenen op instemming van Rijkswaterstaat.
Samenvattend:
– Ja, er komt in de toekomst door klimaatverandering meer water over de Rijn ons land binnen.
– Nee, Arnhem ligt niet aan de Rijn. Arnhem ligt aan de Nederrijn.
– Nee, al dat water komt niet langs Arnhem. Het extra water wordt vooral via de Waal en de IJssel afgevoerd.
– Nee, ook in onrealistische scenario’s overstromen de huizen in Meinerswijk niet. De huizen komen op dezelfde hoogte als de achterliggende dijk die 400.000 mensen beschermt tegen overstromingen.
