ARNHEM – Het is onduidelijk in hoeverre de vraagstelling bij het afvalreferendum de uitslag heeft beïnvloed. Duidelijk is wel dat de vraagstelling niet neutraal was, terwijl dat wel de bedoeling was. De gemeente gaat de referendumverordening aanpassen om herhaling in de toekomst te voorkomen.
Toen de SP afgelopen jaar besloot dat zij een referendum wilde over diftar, stuitte de partij op een probleem. Referenda kunnen alleen gehouden worden over een voorstel waar de gemeenteraad nog over moet besluiten.
Maar diftar was al ingevoerd en de besluitvorming in de gemeenteraad was al lang en breed achter de rug. Wat nu?
De SP loste het probleem op door zelf een initiatiefvoorstel over diftar te schrijven. Als de gemeenteraad daarover moest beslissen, kon over dat voorstel een referendum worden gehouden, zo redeneerde de SP.
Het initiatiefvoorstel kreeg de aparte titel mee “Te stoppen met het betalen per afvalzak (diftar), de ondergrondse containers van het slot te halen en te zorgen dat er weer een normale (60 liter) afvalzak in past”.
Die titel was bedacht met het oog op het referendum dat de SP wilde. De referendumverordening van de gemeente Arnhem bepaalt namelijk dat de tekst op het stembiljet luidt: “Steunt u het voorgenomen raadsbesluit”, direct gevolgd door de titel van het raadsvoorstel.
Dit is gedaan om een neutrale vraagstelling bij het referendum te waarborgen.
“De referendumverordening in Arnhem zorgt ervoor dat de politiek de vraagstelling NIET mag bepalen”, aldus oud-wethouder Martijn Leisink (D66). “Juist om te voorkomen dat er politiek mee bedreven wordt.”
Bij het afvalreferendum is dat duidelijk mislukt. Door de referendumregels te misbruiken, leidde dat tot een vraagstelling waarvan je veel kunt zeggen, maar niet dat hij neutraal was. Het foefje van de SP leidde tot wrevel bij veel partijen in de gemeenteraad, maar omdat de regels van de referendumverordening werden gevolgd, was er niets dat de gemeenteraad ertegen kon doen.
Herhaling voorkomen
Maar dat gaat veranderen. Op initiatief van Arnhem Centraal wordt de referendumverordening aangepast om herhaling in de toekomst te voorkomen. Het is niet voor het eerst dat er aan de referendumverordening wordt gesleuteld. Na het referendum over Stadsblokken-Meinerswijk in 2016 werd, ook al op initiatief van Arnhem Centraal, een evaluatie gehouden.
Die evaluatie leidde ertoe dat het inmiddels mogelijk is om digitale ondersteuningsverklaringen in te leveren. Bij het referendumverzoek voor Stadsblokken-Meinerswijk konden mensen alleen hun handtekening zetten in het stadhuis en bij Loket Zuid, tot woede van de initiatiefnemers van het referendum.
De vraagstelling was bij de evaluatie van het referendum over Stadsblokken-Meinerswijk ook al een punt van aandacht. Het verwijt was destijds dat de titel van het raadsvoorstel (‘Uitwerkingskader Fase 2 Gebiedsvisie Stadsblokken-Meinerswijk’) moeilijk te begrijpen was. Op basis van de titel was niet duidelijk waar nu eigenlijk voor of tegen gestemd kon worden.
Maar, werd toen geconcludeerd: “Er is geen risico dat het referendum via de vraagstelling op een bepaalde wijze wordt geframed.”
We zijn inmiddels een referendum verder, en die conclusie blijkt dus onjuist te zijn.
Onafhankelijke referendumcommissie
De vraag op welke manier de gemeente misbruik in de toekomst wil voorkomen, moet nog beantwoord worden. De kans is echter groot dat de gemeente kiest voor het instellen van een onafhankelijke referendumcommissie. Veel gemeenten in Nederland hebben al zo’n commissie.
Een referendumcommissie heeft als belangrijkste taken om te zorgen voor objectiviteit en toezicht te houden bij het organiseren van een lokaal referendum. Een onafhankelijke referendumcommissie kan bovendien besluiten over de formulering op het stembiljet.
Verschillende gemeenten hebben bovendien budget voor zowel voor- als tegenstanders om inwoners van de gemeente te informeren over het referendum. Die subsidies worden door de referendumcommissie toegekend.
Omdat zo’n referendumcommissie los staat van het stadsbestuur, wordt gewaarborgd dat een referendum zuiver en objectief verloopt zonder bemoeienis van de gemeenteraad of het college van B&W.
Het instellen van een onafhankelijke referendumcommissie was in Arnhem tijdens de evaluatie van het referendum over Stadsblokken-Meinerswijk ook al een idee dat werd voorgesteld. Onder aanvoering van de toenmalige coalitiepartijen D66, SP en CDA werd destijds echter besloten dat de voordelen van zo’n commissie niet opwogen tegen de (financiële) nadelen.
Met de gang van zaken rondom het afvalreferendum in het achterhoofd, lijkt het echter zeker dat de gemeenteraad dit keer een andere afweging maakt.
