Op 1 juli van dit jaar stapt de gemeente Arnhem over op diftar. Vanaf dat moment moeten huishoudens betalen voor iedere zak restafval die zij in de container gooien. In aanloop naar de invoering van diftar wordt hier een serie artikelen geplaatst over alle aspecten van diftar. Vandaag deel 2: de nadelen van betalen per vuilniszak.
Door: Patrick Arink
De gemeente Arnhem besloot al in maart 2017 om diftar in te voeren. Omdat mensen bij diftar moeten betalen voor iedere zak restafval die zij weggooien, worden zij gestimuleerd om hun afval beter te scheiden. Dat is de gedachte achter diftar.
Diftar is een bewezen effectieve methode om de hoeveelheid restafval terug te brengen. De landelijke norm voor restafval is 100 kilo per jaar. In Arnhem bedraagt de gemiddelde hoeveelheid restafval op dit moment 221 kilo: ruim het dubbele van de landelijke norm. Diftar moet helpen dat omlaag te brengen.
Meer dan drie jaar nadat de gemeenteraad besloot om over te stappen op diftar is het dan zover. Nadat het moment van invoering een paar keer is uitgesteld, moet vanaf 1 juli 2020 worden betaald per vuilniszak. Dat het zo lang geduurd heeft, heeft te maken met de nadelen van diftar.
Om de nadelen van betalen per vuilniszak in beeld te brengen, nemen we een uitstapje naar Enschede; net als Arnhem een stad met ongeveer 160.000 inwoners.
De gemeente Enschede stapte in 2017 onvoorbereid over op diftar. De gemeente Enschede ging uit van het best case scenario, waar ook nog met een roze bril naar gekeken werd. Het gevolg laat zich raden. De invoering leidde tot een puinhoop waar alle nadelen van diftar glorieus boven kwamen drijven.
660.000 kilo afvaldumpingen
Het meest in het oog springende nadeel van diftar is een sterke toename van afvaldumpingen en zwerfafval. De gemeente Enschede ontving al snel de dubbele hoeveelheid meldingen per maand van afval dat naast de container werd geplaatst of in de berm werd gegooid.
De mythe van beleidsmakers is dat afvaldumpingen afnemen als mensen eenmaal gewend zijn aan het systeem. Maar in Enschede werd in 2019, twee jaar na de invoering van diftar, de kolossale hoeveelheid van 660.000 kilo afval opgehaald dat naast de containers was gedumpt.
In een poging om afvaldumpingen een halt toe te roepen, worden in Enschede tegenwoordig bekeuringen uitgeschreven. Dat blijkt echter niet te werken.
“Een bepaalde groep inwoners is inventiever geworden”, klaagt de gemeente in een evaluatie. Om een boete te kunnen uitschrijven, moet iemand die afval dumpt op heterdaad betrapt worden of een bekentenis afleggen.
In 2017 werden op die manier 240 processen verbaal uitgeschreven. In 2019 waren dat er nog maar 60. De gemeente Enschede wil nu cameratoezicht instellen bij beruchte hotspots om daders te betrappen.
Medisch afval
Afvaldumpingen zijn niet het enige nadeel van diftar, weten we uit Enschede en uit andere gemeenten waar betaald moet worden per vuilniszak. In meerdere gemeenten werd geklaagd door vertegenwoordigers van ouderen dat het systeem onrechtvaardig was voor senioren. Ouderen hebben minder tilkracht en gooien daardoor minder volle zakken weg, maar daar moeten ze wel de volle prijs voor betalen. “Oneerlijk en onrechtvaardig”, luidt de kritiek.
Bovendien hebben ouderen vaker medisch afval, zoals verband en incontintentiemateriaal. Omdat zij die zaken medisch nodig hebben, hebben zij noodgedwongen meer afval waar zij niets aan kunnen doen, maar waardoor zij wel meer moeten betalen dan andere huishoudens.
Hoogbouw
Klachten kwamen er ook van mensen in hoogbouw en in bovenwoningen. Zij hebben vanwege hun woonsituatie niet de mogelijkheid om goed hun gft te kunnen scheiden, al willen ze dat nog zo graag. Gft-afval wordt dan vaak bij het restafval gegooid, en daar moet voor betaald worden.
Ook gezinnen met jonge kinderen hebben meer afval dan een gemiddeld huishouden. Met twee jonge kinderen en zes vieze wegwerpluiers per dag loopt de hoeveelheid afval al snel op.
Een ander nadeel van diftar dook op in Deventer. Vuilnisophalers ontdekten daar al snel na de invoering van diftar dat binnenstadsbewoners de ruime openingen van prullenbakken in de binnenstad gebruikten om gratis hun vuilnis in weg te gooien. De gemeente was genoodzaakt om alle prullenbakken in het centrum te voorzien van een kleinere opening in een poging het probleem op te lossen.
Terug naar Arnhem.
Arnhem is geen Enschede
De gemeente Arnhem én de gemeenteraad hebben goed gekeken waar het mis ging bij de invoering van diftar in andere gemeenten. Wethouder Cathelijne Bouwkamp (GroenLinks) heeft zich net als haar voorganger Ine van Burgsteden (CDA) heilig voorgenomen om alles in het werk te stellen om de nadelen van diftar te minimaliseren. Om die reden is de invoering van diftar een paar keer uitgesteld. Eerst oplossingen voor de bekende problemen.
Of de oplossingen van de gemeente voldoende zijn, zal vanaf 1 juli blijken. Duidelijk is in ieder geval wel dat de invoering van diftar beter zal verlopen als in Enschede.
Via een uitgebreide informatie-campagne zullen inwoners de komende maanden informatie krijgen over diftar. De gemeente heeft twee interim-managers aangetrokken om de communicatie over diftar in goede banen te leiden.
Die communicatie zal echter ook in Arnhem niet voorkomen dat het aantal afvaldumpingen toeneemt. Het aantal meldingen van afvaldumpingen is al sterk gestegen sinds alle ondergrondse containers weer op slot zitten. De verwachting is dat afvaldumpingen verder toenemen wanneer er betaald moet worden per vuilniszak.
Afvaldump melden
De gemeente heeft echter haar maatregelen genomen. Allereerst werd het afvalmeldsysteem verbeterd. Via de gebruiksvriendelijke app Fixi kunnen Arnhemmers makkelijker een melding maken van afval dat naast de container werd geplaatst. Verder heeft de gemeente zowel geld als mankracht gereserveerd om meldingen zo snel mogelijk af te handelen. Hoe langer er een zak naast de container staat, hoe groter de kans dat er meer zakken bijgeplaatst worden, leert de ervaring in andere steden.
In totaal heeft de gemeente ongeveer 700.000 euro per jaar gereserveerd voor communicatie, opruimen en handhaving. Het uitschrijven van boetes is in Arnhem vooralsnog niet aan de orde. Hoewel het een optie is in een waaier aan mogelijkheden om afvaloverlast tegen te gaan, zal het de laatste mogelijkheid zijn waar de gemeente voor zal kiezen.
Communicatie en vriendelijk wijzen op de mogelijkheden. Dat is in eerste instantie de manier waarop de gemeente afvaldumpingen probeert tegen te gaan.
Kleinere afvalwangen
Verder worden de containers voor restafval komende maanden verkleind. De zogeheten afvalwangen van de containers worden smaller gemaakt. Het is de bedoeling dat er voortaan alleen nog zakken van dertig liter in terecht komen.
Deze maatregel is genomen om tegemoet te komen aan de klacht van ouderen in andere gemeenten dat zij naar verhouding meer betalen omdat zij minder zware zakken weggooien.
Ook aan medisch afval is gedacht. Naar schatting hebben zo’n 800 Arnhemmers hiermee te maken. Om deze groep tegemoet te komen kunnen zij vaker een 30-literzak storten zonder daarvoor te hoeven betalen.
Ouders met jonge kinderen die te maken hebben met wegwerpluiers, kunnen dit gratis kwijt bij de afvalbrengstations in Arnhem. Inzamelpunten voor gebruikte luiers zijn er bovendien ook bij meerdere kinderopvanglocaties in de stad.
GFT-probleem
En dan is er nog het probleem van de gft in hoogbouw en bij bovenwoningen. Daar heeft de gemeente eigenlijk geen oplossing voor.
“De gft-inzameling op hoogbouwlocaties is een complexe materie. Het creëren van goed
werkende, betaalbare en voldoende rendement opleverende systemen is in Nederland nog niet gelukt”, meldt de gemeente in een notitie.
Voormalig wethouder Ine van Burgsteden (CDA) opperde om de schillenboer weer opnieuw in te voeren. Dat idee is echter niet uitgewerkt.
Voorlopig kiest de gemeente Arnhem ervoor dat bewoners van flats en bovenwoningen indien zij dat willen een zogeheten citybin kunnen krijgen voor hun gft-afval. En er worden bovengrondse gft-huisjes bij grote wooncomplexen geplaatst. Een betere oplossing is vooralsnog niet voorhanden.
Of alle maatregelen die de gemeente Arnhem genomen heeft voldoende zijn om de nadelen van diftar op te vangen, zal blijken wanneer het systeem is ingevoerd. Duidelijk is in ieder geval dat de gemeente haar best heeft gedaan.
Onderzoek
Andere gemeenten, die nog twijfelen over de invoering van diftar, zullen ongetwijfeld de invoering in Arnhem met belangstelling volgen. De voordelen en de nadelen van het systeem zijn duidelijk. Maar waarom kiest de ene gemeente wel en de andere gemeente niet voor diftar? Daar is door het CBS onderzoek naar gedaan. Dat onderzoek wordt behandeld in het volgende deel van deze serie artikelen.
Eerdere artikelen:
Dossier diftar: de voordelen van betalen per vuilniszak
