Hoe staat het met het creatieve klimaat in Arnhem? Er wordt altijd gekeken naar beleidsmakers en instellingen. In de media wordt er vooral veel gepraat over gebouwen. Maar de kunstenaars komen nooit zelf aan het woord. Dat is eigenlijk gek. Daarom wil Standplaats Arnhem van de creatieve en culturele makers zelf horen hoe ze de stad ervaren. Vandaag kunstenares Susanne Khalil Yusef.
(Door: Leendert Douma)
(Foto: Sophie Vermeulen)
De grootouders van Susanne Khalil Yusef zijn in 1948 gevlucht uit Jaffa, Palestina. Sindsdien probeert haar familie te wortelen in Europa. Na allerlei omzwervingen landde Susanne Khalil Yusef uiteindelijk in Arnhem. Daar sloeg haar controversiële kunst aan: zij maakte onderdeel uit van Sonsbeek 20-24, Museum Arnhem kocht haar werk en ze exposeerde twee keer in het tijdelijke museum in de Walburgiskerk.
Haar werk was te zien bij galerie Plaatsmaken, ze organiseert zelf tentoonstellingen in haar atelier in Arnhems Buiten en ze werkt aan een fontein die volgend jaar wordt geplaatst in Schuytgraaf: Yusef’s Waterparadijs.
Susanne Khalil Yusef: “Ik ben in 1984 geboren in Stolberg bij Aken. Mijn ouders waren asielzoekers en maakten in Duitsland geen kans op een paspoort. Daarom hebben wij op veel verschillende plekken moeten wonen. Mijn moeder nam ons mee naar België, Noorwegen en Zweden, maar nergens konden we echt blijven. Mijn ouders zijn gescheiden en mijn moeder is in 1999 hertrouwd met een man in Arnhem. Zo kwamen we in Malburgen-West terecht, met een groot gezin in een heel klein flatje.”
“Ik kreeg voor drie jaar papieren, maar die werden daarna niet meer verlengd. Toen werd ik dus een soort van illegaal in Nederland. Ik kon niet naar school, niet studeren. Ik kon wel werken, want ik had een nog een bankrekening, een BSN-nummer en een oude ID-card. Thuis ging het niet meer, dus ik ben vertrokken. Ik woonde op allerlei verschillende plekken in Arnhem, zelfs even bij een club satanisten op de Geitenkamp. Op mijn 25e kreeg ik – na twaalf jaar procederen – opeens een Nederlands paspoort. Ik ben toen razendsnel havo en vwo gaan doen, en daarna kon ik naar de kunstacademie.”
Wrijving
“Ik koos voor de AKV St. Joost in Den Bosch. Die vond ik overzichtelijk en de sfeer was daar goed, heel anders dan in Arnhem vond ik toen. Ik ben hier wel blijven wonen, want ik had net een huisje toegewezen gekregen. Ik ben in 2018 afgestudeerd. Ik was een stuk ouder dan mijn klasgenoten, die soms net van de middelbare school kwamen. Maar het leeftijdsverschil vond ik niet zo erg. Het was meer dat mijn thema’s een stuk zwaarder waren.”
“Ik heb ook ruzies gehad met mijn docenten. Mensen die niet perse een vluchtelingenachtergrond hebben, kunnen zich moeilijk indenken hoe dat voelt. Ik kan daar soms emotioneel op reageren. Voor mij is het mijn leven, voor een ander gewoon een thema. Dat geeft weleens wrijving.”
Pseudoniem
“Ik kreeg de kans om een uitwisselingsprogramma te doen bij de kunstacademie in Ramallah, in Palestina. Het voelde als thuiskomen; ik was helemaal verliefd! Ik had alleen enorme problemen om het land in te komen. De Israëlische douane heeft me veertien uur vastgezet om me te ondervragen. Ik zat in een wachtkamer met een hele koude airco en kreeg geen eten en drinken. Er werd naar mij geschreeuwd en gedreigd. Daarna waren ze opeens weer aardig. Uiteindelijk kreeg ik niet het visum dat ik nodig had voor mijn uitwisseling. Dus ben ik later nog een keer de grens over gegaan, maar toen ‘verkleed’ als Westerse toeriste.”
“Mijn tatoeages waren goed zichtbaar en ik had drank en shag in mijn hand. Toen kon ik zo doorlopen. Ze boden zelfs koffie aan. Ik heb veel gezien in Palestina, de plekken waar mijn familie heeft gewoond in Jaffa, bijvoorbeeld, maar ook Hebron in de Westelijke Jordaanoever. Daar hebben Israëlische kolonisten containerwoningen bovenop de huizen van Palestijnen gezet. Er staan 24-7 scherpschutters op de daken om de kolonisten te ‘beschermen’. Er hangen vangnetten over de straten voor al het afval wat naar beneden wordt gegooid.”
“Je wordt er als Palestijn ook uitgescholden. Ik vond het heel moeilijk. Het maakte zoveel indruk op mij dat ik mijn pseudoniem ernaar vernoemd heb: Khalil is Arabisch voor Hebron. Yusef is de voornaam van mijn grootvader. Hij was luitspeler en dichter. Toevallig is die combinatie hetzelfde als Khalil Joseph, een Amerikaanse videokunstenaar die werk maakt waarin de gevolgen van racisme centraal staan. Dat vind ik een prachtig toeval.”
Persoonlijk
“Er zit een politieke boodschap in mijn werk. Ik vertel mijn eigen verhaal en de verhalen van mensen die ik ontmoet. Daar kan niemand mij op aanvallen. Ik denk dat mijn werk veel getoond wordt omdat het conflict in Palestina en Israël bekend is door de media, maar weinig mensen kennen een persoonlijk verhaal hierover. Natuurlijk is er wel discussie, soms met collega-kunstenaars, maar soms ook met publiek. Ik had een tijdje atelier in het centrum van Arnhem. Op de gevel had ik een lichtbak gehangen met de woorden ‘Sorry Gaza’. Nou, dat trok wel bekijks. Mensen kwamen naar binnen om uren te discussiëren. Dat kostte me zoveel energie dat ik dacht: ik hoef niet meer zo’n atelier met open deur.”
Kleinschalig
“Muziek is een belangrijke inspiratie voor mij. Voordat ik beeldende kunst ging maken, heb ik weleens als dj gewerkt. Ik zat in een dj-groep met een vriendin van mij. We leerden elkaar kennen in de Goudvishal. We traden anoniem op, met maskers voor ons gezicht. We draaiden nogal obscure breakcore, onder andere in Willemeen en op festivals. Omdat dit een niche genre is, kwamen niet veel mensen op af. Dat vond ik niet erg. Ik hou van kleinschaligheid.”
Op mijn plek
“Al tijdens mijn studie kreeg ik veel exposities. De combinatie met mijn masterstudie werd me teveel. Ik werd overspannen. Op een gegeven moment kon ik niet meer lopen en een paar maanden nauwelijks iets doen. Door alle expo’s had ik wel een goede start. Ik verkocht een deel van mijn afstudeerwerk aan Museum Arnhem, en ik werd twee keer gevraagd voor tentoonstellingen in de Walburgiskerk. Mijn vriend WONNE is afgestudeerd op ArtEZ. Samen werden wij als gastcuratoren gevraagd om een groepstentoonstelling te organiseren bij Plaatsmaken. We hebben allebei onze ateliers in Arnhems Buiten en daar houden we ook groepsexposities of we vragen gastcuratoren om iets te doen. Zo langzaamaan begin ik me als kunstenaar wel op mijn plek te voelen in Arnhem.”
Kostbaars
“Ik werk nu aan een installatie voor Schuytgraaf: Yusef’s Waterparadijs. De hoofdpersonen in die fontein zijn zogenaamde Handala’s – een soort cartoonfiguren bedacht door een Palestijnse politieke tekenaar. Ze zitten op een rubberbootje, dat verwijst naar de vluchtelingen die naar Europa komen. Er komen van die plastic tuinstoeltjes naast, die je ook veel in Palestina ziet, maar dan uitgevoerd in brons. Het rubberbootje wordt uitgevoerd in natuursteen uit de Eiffel, de streek waar ik geboren ben. Zo maak ik van iets dat waardeloos lijkt, iets sterks en kostbaars.”
–
Dit is deel 5 uit een reeks van 15 interviews. Begin volgend jaar worden alle verhalen gepresenteerd in een mooi uitgegeven bundel, een expositie en een evenement in Rozet. De publicatie is alleen via intekening te verkrijgen, het boek kom niet in de boekhandel. Wil je alvast intekenen? Mail dan Arno de Blank: a.blank3@upcmail.nl.
Eerdere artikelen in deze reeks:
Harmen Liemburg: ‘In het bos kwam het zwarte gat’
Jesse Laport: ‘We zijn in Arnhem een beetje potsierlijk’
Maria Roosen: ‘Hier gebeurt het: zaaien en oogsten en alles wat daarbij hoort’
Florentijn Hofman: Thuiskomen op de Veluwe
Standplaats Arnhem: het woord is aan de makers
—
Dit artikel maakt onderdeel uit van een serie artikelen over kunstenaars in Arnhem. Dit artikel wordt mede mogelijk gemaakt dankzij een ondersteuning van Mediafonds Arnhem. Het Mediafonds Arnhem is een onafhankelijk ondersteuningsfonds voor bijzondere journalistieke producties over Arnhem.
