ARNHEM – Na dertig jaar plannen maken, gaat het er eindelijk van komen. Stadsblokken-Meinerswijk wordt ontwikkeld tot natuur- en recreatiegebied. Die ontwikkeling wordt betaald met de bouw van zo’n 400 woningen. Een terugblik met de ‘vader’ van het plan: Frank Donders.
(Door: Patrick Arink)
Arnhemmer. Oud-raadslid. Oud-directeur van de Woningbouwvereniging Gelderland. Er zijn veel verschillende titels die je kunt geven aan Frank Donders. Maar de belangrijkste rol die hij afgelopen decennia op de achtergrond heeft vervuld, is de rol van ‘vader’ van de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk.
Nadat de ASM-werf gesloten eind jaren zeventig werd en ook de laatste steenfabriek in Meinerswijk gesloten werd, was het de vraag: wat zullen we nu eens gaan doen met het uiterwaardengebied? Op foto’s uit die tijd is te zien dat het gebied nog lang niet het natuurgebied was, wat het tegenwoordig is. Stadsblokken-Meinerswijk was begin jaren tachtig een voormalig industrieterrein. Kaal en leeg.
Er werden wat onrealistische voorstellen gedaan voor de bouw van woningen in het gebied, inclusief de aanleg van een monorail. De gemeente Arnhem heeft gekauwd op het idee om de Floriade naar het uiterwaardengebied te halen, maar zag daar vanwege de financiële risico’s uiteindelijk vanaf.
Versnipperd
Het was in die tijd dat Frank Donders betrokken raakte bij Stadsblokken-Meinerswijk.
“Het eigenaarschap in het gebied was op dat moment enorm versnipperd”, vertelt Donders. “Al die eigenaren wilden wel iets in het gebied, maar omdat er zoveel verschillende eigenaren waren, gebeurde er niets. Vanuit de gemeente is toen mijn naam naar voren geschoven om daar iets meer lijn in te krijgen.”
Het is het begin van een betrokkenheid bij het gebied die bijna dertig jaar zou duren en die geleid heeft tot de plannen zoals ze nu uitgevoerd worden. Een probleem was ook dat de grondeigenaren in het gebied geen goede verstandhouding hadden met de gemeente Arnhem.
Donders: “Van der Valk, Ballast Nedam, Jan de Graaf en andere eigenaren: iedereen vond de gemeente onbegrijpelijk. Men had het idee dat de gemeente overal tegen was. Om de verhoudingen te herstellen en weer meer vertrouwen te krijgen tussen alle partijen, heb ik de rol van mediator gekregen.”
Donders besloot om iets meer overzicht te krijgen door in kaart te brengen wie nu eigenlijk eigenaar was van hoeveel grond in het gebied. Nadat de partijen vervolgens weer wat meer met elkaar on speaking terms waren, bleek dat de verschillende wensen mijlenver uit elkaar lagen.
Frank Donders: “Van der Valk wilde een hotel bouwen. Ballast Nedam wilde grind winnen en Jan de Graaf wilde van de bedrijfshallen een markt maken a la Beverwijk. Om al die wensen op één lijn te krijgen, was onmogelijk.”
800 woningen
Ondertussen was er ook nog de gemeente Arnhem die vanaf de zijlijn een rol speelde.
“De gemeente was weliswaar geen eigenaar, maar voor de gemeente was het nodig dat er een oplossing kwam voor de woonboten, het evenemententerrein en de plezierhaven”, aldus Donders. “Wethouder Chris de Ronde van GroenLinks heeft toen iedereen uitgenodigd om met een plan te komen.”
“Hoeveel woningen moet je bouwen om dat te realiseren, bedacht ik toen”, vertelt Donders. “We kwamen toen uit op de bouw van ongeveer 800 woningen als je alle wensen wilde realiseren. We hebben dat idee gepresenteerd aan B&W, die dat een heel acceptabel voorstel vonden.”
Het idee bleek de kiem te zijn van de plannen die nu werkelijkheid worden, maar dat bleek pas jaren later.
In die tijd, begin 2003, was het door het versnipperde eigenaarschap en de verschillende wensen van de eigenaren nog altijd ingewikkeld om iets in het gebied te realiseren. Dat veranderde in de jaren erna.
Phanos
Frank Donders had vooral veel contact met eigenaar Jan de Graaf, die eigenaar was van de bedrijfshallen in Meinerswijk.
“Jan de Graaf is toen begonnen om alle grond op te kopen. Uiteindelijk had hij in 2005 vrijwel het gehele gebied in handen. Heel ontwikkelend Nederland wilde de grond toen wel hebben.”
De ene ontwikkelaar bood tien miljoen euro, de volgende ontwikkelaar bood twaalf miljoen. Alle aanbiedingen werden door De Graaf afgewezen. Dat veranderde toen projectontwikkelaar Phanos uit Utrecht zich meldde.
Donders: “Phanos had een berekening gemaakt hoeveel woningen ze daar konden realiseren en op basis daarvan hadden ze hun prijs bepaald. Ze wilden dertig miljoen euro geven voor de grond. Dertig miljoen! Je begrijpt: dat was feest! Dat was een aanbod dat je niet kon weigeren.”
Het enige dat nog over is van de megalomane plannen van Phanos, is de imposante maquette die de projectontwikkelaar liet maken van hun plannen voor een “Chicago aan de Rijn”.
In de plannen van Phanos moest het uiterwaardengebied omgevormd worden tot een stadseiland. In totaal zou het hele gebied met 10.000 woningen volgebouwd moeten worden. Een deel van die woningen was bovendien voorzien op de Nelson Mandelabrug die eveneens werd volgebouwd.
Niemand in Arnhem zat te wachten op de plannen van Phanos. De tegenstand tegen de plannen was enorm.
Frank Donders: “Phanos wilde graag met mij door, maar ik was teveel Arnhemmer om voorstander van die plannen te kunnen zijn. Dus ik heb bedankt.”
Er ontstond een jarenlange patstelling tussen Phanos en de gemeente Arnhem. Daar kwam pas in 2013 een eind aan toen Phanos tijdens de bouwcrisis failliet ging. Het opende de deur naar de plannen zoals ze nu worden uitgevoerd.
Curator
Frank Donders: “Toen Phanos failliet ging, heb ik contact opgenomen met de curator die inmiddels was aangesteld. Ik heb teruggegrepen op het plan dat ik eerder aan B&W had gepresenteerd. Ik heb de curator uitgelegd dat er volgens mij maximaal ongeveer 380 woningen konden komen in het gebied. ‘Als je dat doet, maak je een kans’, heb ik gezegd. ‘Meer zit er niet in’.”
Frank Donders benadrukt dat geld daarbij geen enkele rol speelde.
“Geld heeft eigenlijk nooit een rol gespeeld. Maar in mijn overtuiging is dit idee goed voor de natuur en goed voor de stad. Dat is altijd de drijfveer geweest.”
Tot verbazing van Frank Donders ging de curator mee in het idee van Donders om Stadsblokken-Meinerswijk om te vormen tot een groot natuur- en recreatiegebied en dat te betalen met woningbouw.
“Ik kreeg te horen: kijk maar of het je lukt om die plannen te realiseren.”
Frank Donders nam daarop contact op met landschapsarchitect Harro de Jong.
“Ik realiseerde me dat ik een goede visualisatie van de plannen nodig had en Harro is daar een kei in. Ik kende Harro de Jong vanwege de plannen voor Buitenplaats Koningsweg die hij samen met Hans Jungerius had ontwikkeld.”
Harro de Jong zorgde niet alleen voor een duidelijke visualisatie van de ideeën van Frank Donders: hij voegde daar ook zijn eigen ideeën aan toe.
“Het is Harro die ontdekte dat heel Stadsblokken-Meinerswijk vol stond met hekken en bordjes met verboden toegang. Hij kwam met de analyse dat je vooral de hekken en het prikkeldraad weg moest halen en dat je dan eigenlijk al heel ver bent.”
KondorWessels Projecten
Harro de Jong en Frank Donders bleken samen een gouden tandem. De ideeën werden uiteindelijk vormgegeven in een plan onder de naam De Eilanden. Tijdens een avond van architectuurcentrum CASA werd het plan gepresenteerd. Iedereen was razend enthousiast.
Het enthousiasme was een opsteker, maar voor de curator die het faillissement van Phanos afhandelde telde maar één ding: er moest een projectontwikkelaar opstaan die de grond in het gebied opkocht en het plan ging uitvoeren.
Donders: “Maar probeer maar eens een projectontwikkelaar te vinden die zo’n idioot plan wil uitvoeren! Het is een prachtig plan, maar veel geld verdien je er als projectontwikkelaar niet aan.”
Harro de Jong had echter veel te maken met projectontwikkelaar KondorWessels Projecten, die eerder al de plannen voor Buitenplaats Koningsweg had omarmd. Projectleider Roy Hasselerharm was razend enthousiast over de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk. Hij had echter te maken met een kritische directie. Via een list wist Hasselerharm de directie te overtuigen.
De projectleider gaf eerlijk toe dat de kans heel groot was dat de plannen uiteindelijk lang voor de eindstreep zouden sneuvelen.
“Als de plannen sneuvelen, verdienen we geld”, hield Hasselerharm de directie van KodorWessels Projecten voor. “De grond kopen we bijna gratis over van de curator en kunnen we met winst verkopen. De bedrijfshallen in Meinerswijk knappen we op en verkopen we met winst en op de plek waar nu wat verouderde woningen staan, zetten we villa’s neer.”
In de vaste overtuiging dat de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk afgeblazen zouden worden, ging de directie akkoord met de aankoop van de grond. Roy Hasselerharm heeft zich vervolgens met hart en ziel ingezet om de plannen te realiseren.
Frank Donders: “Mijn taak zat er op dat moment op. Vanaf de zijlijn ben ik wel betrokken gebleven, maar ik ben meer een concept-ontwikkelaar.”
Een besmeurd verkiezingsbord tijdens de campagne voor het referendum over Stadsblokken-Meinerswijk.)
Referendum
Frank Donders werd pas weer actief nadat tegenstanders van de plannen een paar jaar later voldoende handtekeningen hadden opgehaald om een lokaal referendum te organiseren.
Tegenstanders richtten zich in hun campagne om stemmen te winnen vooral op de waterveiligheid. Bouwen in een uiterwaardengebied voelt voor iedere Nederlander instinctief onnatuurlijk. Tegenstanders maakten handig gebruik van dat sentiment.
Dat Rijkswaterstaat en de Waterschappen akkoord waren met de plannen deed er voor de tegenstanders niet toe. Dat de plannen leiden tot een daling van het rivierpeil van maar liefst tien centimeter deed er ook niet toe. Dat de woningen in de plannen op vrijwel exact dezelfde hoogte gebouwd worden als de dijk die 80.000 inwoners van Arnhem Zuid beschermt tegen hoogwater deed er ook niet toe.
Feitenvrij en spijkerhard werd door tegenstanders van de plannen campagne gevoerd.
Frank Donders: “Ik heb gevochten voor de plannen, maar ik had nooit verwacht dat ik zoveel shit over me heen zou krijgen. Ik heb op een gegeven moment echt bedacht om ermee te stoppen. Ik heb het er heel moeilijk mee gehad.”
(Impressie van de plannen op de Stadsblokken. (Illustratie: Buro Harro.)
Kindje
Arnhemmers lieten zich echter niet bedotten door de onzin die door Milieudefensie, GroenLinks en de bewoners van het gebied tijdens de referendum-campagne de wereld werd in geslingerd. Met een overtuigende meerderheid van 64,7 procent van de stemmen koos Arnhem met overtuiging voor de plannen.
Tegenstanders hebben vervolgens nog tot aan de Raad van State geprobeerd om de plannen te dwarsbomen, nog altijd met niet-valide argumenten over waterveiligheid. Nadat ook de Raad van State geen enkel bezwaar had tegen de plannen, is Kondor Wessels Projecten inmiddels begonnen met de uitvoering. Oud-projectleider Roy Hasselerharm is inmiddels onderdeel van de directie.
De bedrijfshallen in Meinerswijk zijn afgelopen maanden gesloopt en inmiddels wordt de aanleg van een nevengeul voorbereid. Ondertussen heeft de gemeente Arnhem 175 hectare natuurgebied cadeau gekregen en zijn de meeste hekken in het uiterwaardengebied weggehaald.
Frank Donders: “Ik heb altijd enorm geloofd in deze plannen. Als je ergens twintig jaar mee bezig bent geweest, dan wordt het echt je kindje. Ik kan niet wachten tot het gerealiseerd is. Het is heel feestelijk dat de plannen nu worden uitgevoerd.”
