“Out of ammo. God save the king.” Dat was de laatste radioboodschap die Britse paratroopers vanaf de Rijnbrug naar Londen stuurden tijdens de Slag om Arnhem in september 1944. Het is ook de naam van een nieuwe tentoonstelling die te zien is in de Walburgiskerk.
(Door: Patrick Arink)
Na maandenlange voorbereidingen en de inspanning van tientallen vrijwilligers is vandaag de eerste expositie van het Arnhems Oorlogsmuseum in de kerkzaal van de Walburgiskerk geopend.
De tentoonstelling in de Walburgiskerk is een driedimensionale belevenis. Bezoekers worden langs meer dan tien natuurgetrouwe diorama’s geleid die samen het verhaal vertellen over Arnhem in de Tweede Wereldoorlog.
Natuurlijk gaat het over de Slag om Arnhem, maar niet alleen. Het hele verhaal van burgers, bezetting en bevrijding wordt in de tentoonstelling verteld.
Links zie je in een diorama Arnhemmers en Duitse soldaten die samen op het terras een kop koffie drinken. Rechts loopt een stoet Arnhemmers met hun schamele bezittingen de stad uit tijdens de evacuatie. Vanuit de nok van de kerk, daalt een Britse parachutist omlaag.
De diorama’s worden ondersteund met bekende en minder bekende foto’s van Arnhem tijdens de oorlogsjaren. Daarnaast staan er vitrines met wapens, helmen en andere bijzonderheden. Bij elkaar vertelt de tentoonstelling hoe het leven in Arnhem was tijdens de oorlog.
Duitse inval
Arnhem werd bij de inval van de Duitsers op 10 mei 1940 al geconfronteerd met oorlogsgeweld. Genietroepen van het Nederlandse leger bliezen in de vroege ochtend van 10 mei de Rijnbrug op om de Duitse opmars te stoppen. Een Nederlands marineschip aan de Rijnkade voerde kort daarna een vuurgevecht met oprukkende Duitse troepen. Daarbij vielen aan Duitse zijde zes doden.
In de tentoonstelling in de Walburgiskerk wordt aan de hand van foto’s stilgestaan bij het opblazen van de Rijnbrug in 1940. Naast foto’s van de vernielde brug, wordt ook getoond hoe de brug tijdens de oorlog weer opnieuw werd opgebouwd.
In de zomer van 1944 werd de vernieuwde Rijnbrug weer in gebruik genomen. Twee maanden later vond hier tijdens de Slag om Arnhem een van de meest heroïsche gevechten van de Tweede Wereldoorlog plaats.
Slag om Arnhem
In een groot diorama aan de achterkant van de kerk, wordt de Slag om Arnhem levensecht verbeeld. Met een levensgrote foto van de Rijnbrug op de achtergrond zijn een Duitse soldaat en een Britse soldaat te zien.
De Duitse soldaat draagt een witte vlag. Hiermee wordt stilgestaan met een incident dat tijdens de Slag om Arnhem werkelijk heeft plaatsgevonden. Gedurende een pauze tussen de gevechten werden de Britten benaderd door een Duitse soldaat met een witte vlag, die vroeg of overgave een mogelijkheid was.
Het antwoord van de Britten is legendarisch: “We zouden dat wel willen, maar we zijn bang dat we te weinig plek hebben voor jullie allemaal.”
De Britse soldaat in dit diorama draagt een bolhoed en een paraplu. Ook dat is natuurgetrouw uitgebeeld. De Britse majoor Tatham-Warter droeg tijdens de gevechten om de Rijnbrug inderdaad een bolhoed en een paraplu bij zich. De Britse majoor was bang dat hij anders in de hitte van de strijd door zijn eigen mensen beschoten zou worden.
Nadat de Britten bij de Rijnbrug verslagen waren, wist Tatham-Warter te ontsnappen. Dankzij hulp van het verzet dook hij onder. Via de gewaagde Operatie Pegasus na de Slag om Arnhem wist de Britse majoor samen met 120 andere gestrande Britse soldaten de geallieerde linies in de Betuwe te bereiken.
Krijgsgevangen
De Britse majoor was een uitzondering. De meeste Britse soldaten werden na het verloren gaat van de Rijnbrug meteen door de Duitsers gevangengenomen. Een groep van ongeveer honderd Britten wist te ontkomen en verzamelde zich op de avond van 20 september 1944 in de Walburgiskerk. Van hieruit wilden de paratroopers uitbreken naar hun strijdmakkers in Oosterbeek. Vrijwel alle Britten werden echter in de Arnhemse binnenstad alsnog krijgsgevangen gemaakt.
De Duitsers verzamelde alle gevangen Britse soldaten in Musis Sacrum. Vanuit Musis werden de Britten vervolgens overgebracht naar krijgsgevangenkampen. Ook dat wordt verbeeld in een van de diorama’s.
In de kerk is een Britse jeep te zien met gewapende Duitse soldaten en twee Britse krijgsgevangenen achterin de jeep. Net als de andere diorama’s is dit een natuurgetrouwe weergave van een foto die na de gevechten is gemaakt door een Duitse oorlogsfotograaf.
Messerschmidt
De Walburgiskerk raakte tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd. Ook daar wordt aandacht aan besteed in de tentoonstelling.
Een Messerschmidt van Jagdgeschwader 76 had tijdens de Slag om Arnhem opdracht gekregen de Britten aan de noordkant van de brug te bombarderen. De laag overvliegende Messerschmidt was een dankbaar doelwit voor de Britten die vanuit alle panden op de Duitser schoten met alles wat ze hadden.
Het Duitse vliegtuig probeerde de kogelregen te ontwijken. Daardoor raakte hij met zijn linkervleugel een van de torens van de kerk. Het toestel stortte neer achter Musis Sacrum en de kerk vloog in brand.
In de tentoonstelling is een diorama te zien waar piloot Unteroffizier Schmidt zich voor een levensgrote foto van een Messerschmidt 109 klaar maakt om op te stijgen.
Waardevolle aanvulling
De nieuwe tentoonstelling in de Walburgiskerk is een waardevolle aanvulling op de al bestaande musea en herdenkingsplekken in Arnhem met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog.
Samen met Airborne at the Bridge heeft Arnhem nu twee plekken waar het verhaal over de oorlog in Arnhem verteld wordt. Allebei de locaties bevinden zich binnen het strijdgebied waar in september 1944 zo hard om gevochten is.
Bovendien is de tentoonstelling geheel in lijn met de visie van het Vfonds, waarbij het niet alleen om herdenken gaat, maar juist ook om beleven.
De tentoonstelling is overigens zonder bijdrage van het Vfonds of andere instanties tot stand gekomen. Om die reden wordt entree gevraagd voor het bezoek van de tentoonstelling. Op die manier kan de tentoonstelling in de Walburgiskerk in de toekomst verder uitgebreid worden om nog beter het verhaal te vertellen.
De tentoonstelling in de Walburgiskerk is samengesteld door het Arnhems Oorlogsmuseum, met originele voertuigen en uitrustingsstukken. De tentoonstelling is vanaf 1 juni 2022 dagelijks te bezoeken.
