De Arnhemsche Courant is genomineerd voor de belangrijkste prijs voor onderzoeksjournalistiek in Nederland: de Loep. Die nominatie is bijzonder. Voor onszelf uiteraard, maar vooral voor de lokale onderzoeksjournalistiek in Nederland.
Hoewel het belang van lokale onderzoeksjournalistiek al jarenlang breed onderschreven wordt, is het een vorm van journalistiek die vrijwel overal verdwenen is. De nominatie van een serie artikelen van de Arnhemsche Courant over de Schaapsdrift zet de schijnwerper op het belang van lokale onderzoeksjournalistiek.
Er wordt al jarenlang alarm geslagen over de teloorgang van de lokale journalistiek. Neem dit artikel van negen jaar geleden uit de Volkskrant: “Waakhond? De lokale pers stelt steeds minder voor!”
Of de mening van lector Journalistiek Piet Bakker: “Waakhond van de democratie? Ik zou al heel tevreden zijn met een gewóne hond!”
Onderzoek na onderzoek waarschuwt voor de verschraling van de lokale journalistiek die al jaren aan de gang is. Hoogleraar journalistiek Jaap de Jong van de Universiteit Leiden na onderzoek voor de VNG in 2020: “Er wordt misschien wel veel gepubliceerd, maar er is te weinig journalistiek die wethouders benauwt.”
Een rapport uit 2019 over de journalistiek in Zuid-Holland: “De lokale waakhond is suf of afwezig.”
Een onderzoek van de Vereniging Van Onderzoeks Journalisten concludeerde dat veel plaatsen in Nederland het moeten doen zonder journalistiek onderzoek. Driekwart van de onderzoeksjournalisten in Nederland werkt voor landelijke media en richt zich op landelijke thema’s. Slechts een schamelde 15 procent is actief in de lokale onderzoeksjournalistiek, en gezien het abonneebestand van de NVJ is dat vooral in de Randstad.
Of kijk naar de conclusies die getrokken worden van de commissie Versterken Weerbaarheid van de Democratische Rechtsorde, waar onze eigen Arnhemse burgemeester Ahmed Marcouch de voorzitter van was:
“Een sterke en onafhankelijke pers is een belangrijke voorwaarde voor een goed functionerende democratische rechtsorde”, aldus de commissie Marcouch. “We zien dat de journalistiek op lokaal niveau de afgelopen decennia verzwakt is geraakt. Dat is slecht voor de democratie, omdat bij lokale overheden nauwelijks sprake is van een krachtige tegenmacht van kritische en onafhankelijke pers. Terwijl onafhankelijke informatievoorziening over wat er politiek en maatschappelijk in de directe omgeving van burgers gebeurt cruciaal is.”
De positieve kant van de balans
Er zijn natuurlijk redenen waarom het zo slecht gaat met de lokale onderzoeksjournalistiek. Er zijn altijd Redenen. Ieder onderzoek somt deze vijf punten op: financiële hobbels, actieve tegenwerking, dreigen met juridische procedures en verbale en fysieke agressie.
Ook ik kan met mijn werk voor de Arnhemsche Courant bij alle vijf punten een vinkje zetten. Breek me de bek niet open. Ze hebben hier zelfs gekeken of ze me een pandverbod kunnen geven voor het stadhuis. Maar raad eens: die vijf punten zijn niet nieuw. De Arnhemsche Courant is geschoeid op de kwaliteitsjournalistiek van de krant uit de negentiende eeuw. Mijn illustere voorganger Carl Thieme werd na het plaatsen van een kritisch artikel over de troonrede in 1829 al veroordeeld wegens “aantasting van het gezag des konings”.
Maar iedere balans bestaat uit twee kanten. De ándere kant van de balans krijgt veel minder aandacht.
De artikelen in de Arnhemsche Courant over de Schaapsdrift laten zien hoe belangrijk lokale onderzoeksjournalistiek kan zijn en hoe groot de rol van de journalistiek kan zijn in de lokale politieke besluitvorming. In Arnhem is vriend en vijand het er over eens dat mijn artikelen een rol hebben gespeeld in de besluitvorming.
Macht vraagt om tegenmacht. Dat is natuurlijk een cliché, maar dat maakt het nog niet onwaar. Je doet het ergens voor! Dat gebeurt in een tijd waarin lokale partijen hun vertegenwoordigers moeten zoeken in een steeds kleinere vijver.
Een lokale partij als Arnhem Centraal heeft vier raadsleden en een wethouder. Die vijf vertegenwoordigers moeten komen uit een achterban met slechts 35 leden… Het komt de kwaliteit van de lokale politiek niet ten goede. Het maakt de rol van de lokale journalistiek des te belangrijker in het controleren van lokale bestuurders.
Begin januari organiseerden de woordvoerders van de gemeente een nieuwjaarsborrel voor alle (politieke) journalisten in Arnhem. Daar zijn meer woordvoerders aanwezig dan journalisten, zelfs als je een toevallig aanwezig zijnde wiskundeleraar en vrijwilligers van de lokale omroep meerekent bij de journalisten…
In een tijd waarin gemeenten vooral zelf veel communiceren via hun eigen kanalen, is het belangrijk dat er naast de prachtige mooi weer-verhalen die vanuit het stadhuis de wereld in geslingerd worden ook kritische verhalen geschreven worden.
Het beeld over lokale onderzoeksjournalistiek is bovendien een beetje eenzijdig. Het is niet alleen kommer en kwel. Je ziet steeds meer journalistieke initiatieven opduiken voor een duurzame vorm van lokale onderzoeksjournalistiek. Juist ook online. Het beste voorbeeld vind ik onze vrienden van de Edese Vos. Amper een jaar oud, maar nu al een vaste waarde in de gemeente Ede.
Voor de Arnhemsche Courant is het niet eens een keuze. We kunnen niet anders. Kwaliteitsjournalistiek is voor ons hét antwoord op nepnieuws en desinformatie. Juist de actieve tegenwerking is voor ons een teken dat we op het goede pad zitten. Om Sir Terry Pratchett te citeren: “It’s not worth doing something unless someone, somewhere, would much rather you weren’t doing it.”
Patrick Arink
Hoofdredacteur Arnhemsche Courant
