ARNHEM – Midden in Meinerswijk liggen de restanten van een Romeins fort: een castellum. Eerst noemden historici het Castra Herculis. Dat was niet goed. Toen kreeg het de naam castellum Arenacum. Dat was ook niet goed. Daarna werd het castellum Levefanum, en dat klopt ook al niet. Wat nu?
(Door: Patrick Arink)
Toen archeologen bij opgravingen in de jaren zeventig in Meinerswijk stuitten op de resten van een Romeins legerkamp, was iedereen enthousiast. Dit moesten de restanten zijn van het imposante legerkamp Castra Herculis. Dat kon niet anders.
Castra Herculis is terug te vinden op de Peutinger kaart. Dit is een kopie uit de vierde eeuw van een Romeinse wegenkaart, waarin ook alle namen van plaatsen, forten en legerkampen staan vermeld. Castra Herculis wordt weergegeven ten noorden van Noviomagus. Bovendien wordt Castra Herculis in meerdere Romeinse geschriften genoemd als een van de belangrijkste legerplaatsen langs de Limes. Duidelijk dus. Dat is Arnhem.
Castra Herculis
In Nijmegen liepen ze op te scheppen over hun Romeinse verleden met de Castra Noviomagus die daar was blootgelegd. Nou: in Arnhem hadden we mooi ook een castra teruggevonden. Eat that, Nijmegen!
Jammer alleen dat het niet bleek te kloppen.
Een castra was een Romeins legerkamp dat plek bood aan ongeveer 10.000 soldaten. De legerplaats die in Arnhem werd blootgelegd onder meters rivierklei was groot genoeg voor hooguit 500 soldaten. Geen castra dus. Het was een castellum: een fort dat de Romeinen als een soort van grenspost overal aan de noordkant van het Romeinse rijk hadden neergezet. Waar Castra Herculis dan wel lag, is tot op de dag van vandaag onduidelijk. In Meinerswijk was het in ieder geval niet.
Castellum Arenacum
Gelukkig stonden er op de Peutinger kaart nog meer plaatsnamen die in aanmerking kwamen voor het castellum in Meinerswijk. Arenacum bijvoorbeeld. En je raadt het nooit: er werd in Meinerswijk een afgebroken stuk steen gevonden met de tekst ‘arenac’. Duidelijk dus. Het Romeinse fort in Arnhem moet Arenacum geweest zijn.
Arenacum werd later verbasterd tot Arneym en later tot Arnhem. Het was zo klaar als een klontje. Arenacum het is. Het blad van de Arnhemse ondernemersvereniging kreeg meteen de naam Arenacum.
Dat hield een tijdje stand, tot archeologen uit Kleve in Duitsland lieten weten dat ze bij de Romeinse resten van een fort dat ze daar hadden blootgelegd veel overtuigender bewijs hadden. Castellum Arenacum lag bij Kleve. Dat klopte ook veel beter met de afstanden die op de Peutinger kaart gegeven werden, meldden de Duitsers. En bovendien was het geen Arenacum, maar Harenatium.
Castellum Levefanum
Goed. Geen Castra Herculis en ook geen Arenacum of Harenatium dus. Wat dan wel? De Peutinger kaart bood wederom uitkomst. De naam castellum Levefanum was nog vrij. Nouja: in Wijk bij Duurstede vonden ze óók dat het castellum dat ze daar hadden opgegraven Levefanum moest zijn, maar Arnhem meldde eigenwijs dat ze in Wijk aan Duurstede maar een andere naam moesten zoeken. Castellum Levefanum lag vanaf nu in Meinerswijk.
In Wijk bij Duurstede kozen ze voor de (overigens zeer disutabele) naam castellum Durista en dat maakte na jaren discussie een eind aan alle onduidelijkheid over de naam van het castellum in Arnhem. Voor een jaar of tien.
Archeologen hadden inmiddels in Elst de ene na de andere belangrijke Romeinse vondst gedaan. Villa’s, tempels, een badhuis: uit alle vondsten werd duidelijk dat Elst in de Romeinse tijd een naam gehad moest hebben. En eigenlijk was er maar één naam die daarvoor in aanmerking kwam. Je raadt het al: Levefanum.
Castellum Meinerswijk
We zijn in Arnhem dus weer terug bij af. Hoewel alle drie de afgevallen namen uit het verleden nog steeds op gerespecteerde websites genoemd worden als naam voor het Romeinse fort in Meinerswijk, is de consensus op dit moment dat de naam voorlopig maar ‘castellum Meinerswijk’ moet zijn.
Het is wachten op aanvullende opgravingen die meer duidelijkheid kunnen geven over de oorspronkelijke Romeinse naam van het castellum in Meinerswijk. Wellicht dat er nog geschreven bronnen opduiken die helderheid kunnen verschaffen. Hoe dan ook kunnen we ons troosten met de gedachte dat ‘ons’ castellum dan misschien geen naam heeft, maar het is wél werelderfgoed!
