ARNHEM – De wederopbouw van Arnhem heeft een blijvend stempel gedrukt op de stad. Toch is er maar weinig informatie over de wederopbouw terug te vinden. In een uitgebreide serie artikelen besteed de Arnhemsche Courant komende tijd aandacht aan het opbouwen van de stad na de Tweede Wereldoorlog.
(Door: Patrick Arink)
Nijmegen, Rotterdam en Arnhem zijn de drie steden in Nederland die het zwaarst getroffen zijn door verwoestingen tijdens de Tweede Wereldoorlog. De binnenstad van Rotterdam werd in de meidagen van 1940 zwaar gebombardeerd. Nijmegen had te maken met het vergissingsbombardement op 22 februari 1944, en raakte tijdens en na Operation Market Garden zwaar beschadigd door Duitse beschietingen.
Arnhem werd nog zwaarder getroffen. Bij het vergissingsbombardement werden ook 86 huizen in het Arnhemse Broek en de nabij gelegen gascentrale verwoest. Vanzelfsprekend leidde de Slag om Arnhem in september 1944 ook tot enorme oorlogsschade. Een groot gedeelte van de binnenstad werd daarna verwoest bij het geallieerde bombardement op de Rijnbrug.
De meeste schade in Arnhem ontstond echter pas een half jaar later. Bij de bevrijding van Arnhem in april 1945 namen de geallieerden geen enkel risico. De aanval werd vooraf gegaan door een massaal artilleriebombardement op de stad. Het was een van de zwaarste artillerie-barrages die de Canadezen tijdens de Tweede Wereldoorlog uitvoerden.
Arnhem in puin
Het gevolg was dat Arnhem na de oorlog geheel in puin lag. Van de 23.000 huizen in Arnhem, waren meer dan 2.500 woningen verwoest. Nog eens 1.000 huizen waren zwaar beschadigd. Ook vrijwel alle andere huizen in de stad waren beschadigd. Veel van die schade was veroorzaakt door Duitsers tijdens het plunderen van alle huizen in Arnhem in het najaar van 1944. Huis voor huis hadden de Duitsers alles wat ze konden gebruiken naar Duitsland vervoerd. Van bankstellen tot bestek.
“Glasschade niet meegerekend, zijn er in Arnhem 150 onbeschadigde huizen”, concludeerde het waarnemend stadsbestuur in de zomer van 1945 na een eerste inventarisatie.
Het Polygoon Journaal maakte in de zomer van 1945 onderstaande reportage. Daarin was niet alleen oog voor de immense schade, maar werd ook een oproep gedaan om Arnhem te helpen met spullen.
“Arnhem moet weer leven. Maar het ontbreekt aan alles. Geen hamer, geen spijker, geen tafel, geen stoel is meer aanwezig. Nederlanders: helpt uw getroffen landgenoten. Helpt met uw gaven in natura. Arnhem is leeg. Arnhem kan alles gebruiken.”
Burgemeester Matser
Een Engelse soldaat omschreef Arnhem na de bevrijding als “een lege, dode huls”. Er was niet eens elektriciteit of stromend water in de stad. Waar moet je in godsnaam beginnen?
Onder leiding van burgemeester Chris Matser werd de wederopbouw van Arnhem echter kordaat ter hand genomen. Matser was een volksjongen uit Klarendal. Iemand die gewend was om de handen uit de mouwen te steken. Matser was de juiste man op de juiste plaats op het juiste moment.
Onder zijn leiding werd al in juli 1945, twee maanden na de bevrijding, een eerste aanzet van een wederopbouwplan opgesteld. In de twintig jaar die volgden, was alles gericht op puinruimen en het opnieuw opbouwen van de stad.
Met de bouw van de Eusebiustoren kwam in 1964 een officieel einde aan de wederopbouw. Maar tot ver in de jaren zeventig werden de ‘gaten’ in de stad dicht gebouwd. En nadat dat was gebeurd, werden de eerste wederopbouwpanden alweer afgebroken om plaats te maken voor nieuwe bebouwing. Feitelijk is Arnhem nooit opgehouden met wederopbouwen.
Aandacht voor wederopbouw
Het zal vanuit die voortdurende wederopbouwgedachte zijn dat er in Arnhem eigenlijk niet wordt stilgestaan bij de wederopbouw. Rotterdam kent het Platform Wederopbouw Rotterdam. Op de uitgebreide website wordt op honderden pagina’s het verhaal van de wederopbouw van Rotterdam na de oorlog verteld.
Nijmegen heeft de Stichting Nijmegen Wederopbouwstad. Onder leiding van oud-wethouder Ben van Hees heeft deze stichting het doel om de wederopbouw van Nijmegen onder de aandacht te brengen van een breed publiek.
En in Arnhem? Wanneer je googelt op ‘wederopbouw Arnhem’ kom je maar een paar relevante links tegen. Een pagina op de website van Citymarketing Arnhem en een pagina in het Slag om Arnhem Archief.
Hoog tijd dus voor een uitgebreide serie artikelen om dat gat in de geschiedschrijving van Arnhem te vullen. Het is een geschiedenis die verteld moet worden.
