ARNHEM – Met veel bombarie werd vorig jaar een plan gepresenteerd waarmee de gemeente Arnhem de grote behoefte aan nieuwe woningen te lijf wil gaan. Tot 2040 wil de gemeente 16.000 nieuwe woningen realiseren. De helft daarvan moet komen in Spoorzone Arnhem-Oost. Maar al een jaar na de presentatie zijn de plannen als een kaartenhuis in elkaar gestort. Terug naar de tekentafel.
(Door: Patrick Arink)
Op de ambitiekaart ziet het er geweldig uit. Aan de oostkant van de binnenstad, tussen de Velperweg en de Nederrijn, moet de komende jaren een geheel nieuw stadsdeel gerealiseerd worden. Spoorzone Arnhem-Oost moet uitgroeien tot een groen stadsdeel met een mix van wonen en werken, met ruimte voor acht- tot tienduizend nieuwe woningen en nieuwe duurzame bedrijven.
Het grootste deel van die nieuwe woningen moet gebouwd worden in Rijnpark, ten zuiden van het Arnhemse Broek.
“Een groot deel van de extra woningen kan volgens het college in dit gebied worden gerealiseerd”, denkt de gemeente. “De ontwikkeling Spoorzone Arnhem-Oost biedt een zeer substantiële bijdrage aan de woningbouwopgave, en biedt tegelijkertijd kansen om de kwetsbaarste aangrenzende gebieden van een impuls te voorzien.”
Op de plek waar de nieuwe huizen gepland zijn, ligt op dit moment een groot spooremplacement dat gebruikt wordt als parkeerplaats voor treinen. Met in totaal 24 sporen neemt het spooremplacement enorm veel ruimte in beslag. Logisch dat de gemeente haar oog op dit terrein heeft laten vallen om duizenden nieuwe woningen te realiseren.
“Het is de ambitie om uiterlijk in 2030 de activiteiten van NS en Prorail hier te beëindigen. Met het uitplaatsen van het spooremplacement ontstaat de kans om woonbuurt het Broek en het Rijnpark met elkaar te verbinden”, aldus de gemeente. “Op deze manier wordt het weefsel in dit deel van de stad sterk verbeterd.”
Ook tussen het spooremplacement en de Westervoortsedijk moeten nieuwe woningen komen. Bovendien moet er ook ‘verdicht’ worden rondom winkelcentrum Presikhaaf en op de Schaapsdrift. Verdichten houdt in dat er meer woningen dan nu op dezelfde plek moeten komen.
Spoorpark Arnhem Oost
Daarnaast is nieuwbouw gepland op het Merwedeterrein ten zuiden van het Akzo-terrein dat komende jaren al ontwikkeld wordt. Het Merwedeterrein wordt op dit moment nog ingesloten tussen twee spoortrajecten. Aan de noordkant loopt de lijn naar Dieren en Zutphen. Aan de zuidkant loopt de trein naar Zevenaar en Duitsland.
De gemeente zou het liefst zien dat beide spoorlijnen ondergronds komen te liggen. Dat maakt de realisatie van Spoorpark Arnhem Oost mogelijk. Bovendien ontstaat op die manier een natuurlijke verbinding tussen de nieuwe woningen op het Akzo-terrein en de nieuwe woonwijken ten zuiden daarvan.
Verdiepte spoorlijnen of een tunnel lossen bovendien een knelpunt op waar de NS mee te maken heeft: de gelijkvloerse kruising bij Molenbeke belemmert uitbreiding van het aantal treinen op beide trajecten. Linksom of rechtsom: wat de gemeente betreft moet het spoor hier van het maaiveld verdwijnen.
“In alle gevallen dient de barrièrewerking van de spoortraces in Arnhem-Oost gereduceerd te worden zodat de leefbaarheid wordt gewaarborgd.”
Mobiliteitshubs
De tienduizend nieuwe woningen én de nieuwe werkplekken die eveneens op het programma staan, moeten ontsloten worden via twee zogeheten mobiliteitshubs in Arnhem Oost. Een hub is een overstappunt waar fietsers en voetgangers kunnen overstappen op bus en trein.
“Door deze mogelijkheden verminderen we de filedruk in de regio en stimuleren we duurzaam vervoer. Hubs dragen niet alleen bij aan duurzame mobiliteit, maar ook aan leefkwaliteit, een aantrekkelijk woon- en werkklimaat, sociale inclusie en duurzaamheidsdoelen voor energietransitie en klimaat.”
Als het aan de gemeente Arnhem ligt, wordt station Presikhaaf bestempeld tot de eerste mobiliteitshub. Idealiter krijgt het station een IC-status, zodat ook intercity’s hier stoppen, maar wanneer er meer treinen op station Presikhaaf stoppen dan nu het geval is, is dat ook prima.
De tweede mobiliteitshub is gepland ten oosten van Het Broek. Hier moet het nieuwe NS-station Arnhem Oost komen volgens de plannen van de gemeente.
“Op de lijn Arnhem-Zevenaar zou het wenselijk zijn om een nieuw station toe te voegen in Arnhem Oost: station Arnhem Oost. Dit nieuwe station is niet alleen gewenst vanuit de woningbouwopgave, maar ook gelet op bedrijvigheid in dit gebied.”
Ronkende taal
Kortom: aan ambitie geen gebrek in de plannen van de gemeente Arnhem met Arnhem Oost. Het ‘Ontwikkelperspectief Arnhem-Oost’ staat vol met ronkende taal die vooral gebruikt wordt door projectontwikkelaars.
“Spoorzone Arnhem-Oost is een aantrekkelijk stadsdeel met een rijk pallet aan woon- en werkfuncties, die slim gebruik maken van de ruimte, zorgen voor dynamiek, levendigheid en ontmoeting.”
“Spoorzone Arnhem-Oost is een energiek en duurzaam stadsdeel met ruimte voor alle vormen van ondernemerschap. Samenwerkingen en verbindingen zorgen voor een innovatieklimaat en waardecreatie.”
“Spoorzone Arnhem-Oost is een stadsdeel om trots op te zijn en waar mensen met verschillende achtergronden zich mee verbonden voelen. Er zijn diverse plekken waar men elkaar ontmoet.”
Helaas voor de gemeente Arnhem kunnen alle plannen feitelijk de prullenbak in. Een jaar nadat de plannen gepresenteerd werden, is duidelijk dat de meeste onderdelen niet uitgevoerd kunnen worden zoals de gemeente wil.
Spooremplacement
Laten we beginnen met het hart van de plannen voor Arnhem-Oost: de bouw van duizenden nieuwe woningen op het spooremplacement bij Het Broek.
Ruim dertig jaar werd het spooremplacement in Arnhem Oost eigenlijk niet meer gebruikt door de Nederlandse Spoorwegen. Maar na een winter met veel problemen op het spoor besloot de NS een paar jaar geleden om het spooremplacement weer in gebruik te nemen. Door hier reservetreinen te parkeren, is er in het geval van calamiteiten voldoende materieel beschikbaar op het spoor in Oost-Nederland is de gedachte.
En dus heeft Prorail twee jaar geleden een groot deel van het spooremplacement voor ruim 10 miljoen euro gerevitaliseerd met nieuwe sporen en nieuwe bovenleidingen. De NS heeft alleen al daarom niet de ambitie om op korte termijn uit Arnhem te vertrekken.
Prorail heeft aangegeven dat er op termijn wel te praten is over een vertrek van het spooremplacement uit Arnhem. Maar Prorail stelt daarbij wel een hele logische voorwaarde. Dat kan alleen wanneer er ergens anders in het oosten van Nederland een gemeente is die de komst van een groot spooremplacement in de gemeente wil faciliteren.
De kans dat dit gebeurt is nihil. Een parkeerplaats voor treinen neemt veel ruimte in beslag, terwijl er geen toegevoegde economische waarde is voor een gemeente. Het lijkt er dus op dat er een streep gezet kan worden door de plannen om huizen te bouwen op het spooremplacement in Arnhem.
Natuurlijk zijn er altijd oplossingen. Zo is het mogelijk om het spooremplacement aan de Van Oldenbarneveldtstraat te overkappen en woningen bovenop die overkapping te bouwen. Die oplossing is echter kostbaar.
Er was ruim twintig jaar geleden een vergelijkbaar plan voor het spooremplacement aan de westzijde van Arnhem Centraal bij Heijenoord. Ook hier was het idee om bovenop het spoor woningen te realiseren. Nadat uit een eerste berekening bleek dat dit een dure oplossing was, werd het idee stilletjes afgevoerd.
Geen mobiliteitshubs
Ook de plannen die de gemeente heeft met station Presikhaaf en met het nieuwe station Arnhem Oost kunnen de prullenbak in.
Bij de presentatie van de plannen voor Arnhem-Oost was al bekend dat een mogelijke IC-status voor station Presikhaaf niet aan de orde was. Prorail had de gemeente al laten weten dat dit gezien de nabijheid van Arnhem Centraal geen optie is.
Bovendien telt station Presikhaaf minder dan 3.000 treinreizigers per dag. Een IC-status zou sowieso pas aan de orde zijn wanneer Presikhaaf een veelvoud van dat aantal reizigers zou hebben. Overigens heeft startion Presikhaaf bij de NS niet eens de status van station. Intern heeft het de definitie ‘halte’.
Ook het laten stoppen van meer treinen op station Presikhaaf is eigenlijk geen mogelijkheid. Het spoor tussen Arnhem en Dieren zit vol. De gemeente Arnhem en de provincie Gelderland willen onderzoeken of het verhogen van de frequentie van en naar station Presikhaaf realistisch is.
Maar volgens Prorail is er simpelweg geen mogelijkheid om meer treinen tussen Arnhem Centraal en station Presikhaaf te laten rijden. Prorail stelt dat meer treinen alleen een mogelijkheid wanneer er een extra spoor bij station Presikhaaf wordt aangelegd. Dat is uitgesloten.
Naast de streep die Prorail gezet heeft door de gemeenteplannen met station Presikhaaf, heeft Prorail ook een streep gezet door het gewenste station Arnhem Oost. Ook hier is te weinig capaciteit op het spoor.
In een Statenbrief liet de provincie Gelderland in juni van dit jaar weten dat de plannen voor station Arnhem Oost zijn afgeblazen.
“Op het druk bereden traject met twee sporen door het centrum van Arnhem is een extra station niet inpasbaar”, wordt geconcludeerd. “Verder onderzoek naar een nieuw station is pas zinvol bij een spooruitbreiding naar vier sporen, zodat internationale treinen en Intercity’s langzame treinen kunnen passeren.”
Bovendien worden in de Statenbrief vraagtekens geplaatst bij nut en noodzaak van een nieuw station in Arnhem Oost.
“De reizigerspotentie is naar verwachting (zeer) beperkt, mede doordat andere stations (Arnhem Velperpoort en Arnhem Presikhaaf) dichtbij liggen.”
Vraagtekens bij Spoorpark Arnhem Oost
Ook met betrekking tot het oplossen van de spoorknoop bij de kruising in Molenbeke is het maar de vraag of de gemeente haar zin krijgt. In de tekeningen van de gemeente is al een heel park voorzien op de plek waar nu twee spoorlijnen liggen, maar of dat park er ooit gaat komen is zeer de vraag.
De gemeente stelt dat de spoorknoop Arnhem Oost een groot probleem is. Maar Prorail vindt dat wel meevalt. Ja, de spoorkruising in Arnhem Oost beperkt het aantal treinen dat hier kan rijden, maar nee: dit leidt op dit moment niet tot problemen, aldus Prorail.
Wel geeft Prorail toe dat de kruising in de toekomst voor problemen kan zorgen. Zo gaan er binnenkort intercity’s rijden tussen Arnhem en Doetinchem en wordt het aantal ICE’s tussen Arnhem en Duitsland verdubbeld. Die extra treinen kunnen zorgen voor vertraging.
Als het aan Prorail ligt, wordt de spoorkruising in Arnhem Oost vervangen door een ongelijkvloerse kruising. Dat ziet de gemeente Arnhem niet zitten want dat betekent dat het spoor meer ruimte in beslag zal nemen dan nu al het geval is. De barriere die het spoor vormt, wordt alleen maar groter.
In opdracht van het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat heeft adviesbureau Movares onderzocht of er andere opties zijn. Er zijn twee mogelijkheden: de eerste mogelijkheid is spoorverdubbeling vanaf Arnhem Centraal.
Door vanaf Arnhem Centraal ten zuiden van het bestaande spoor twee extra sporen aan te leggen, worden de capaciteitsproblemen aan de oostkant van Arnhem opgelost. Maar het onteigenen en slopen van honderden huizen is niet realistisch en ook het idee dat er dwars door Arnhem niet twee maar vier sporen lopen is geen haalbare optie.
De andere optie die onderzocht is, is de aanleg van een tunnel. Die zou moeten beginnen bij Mariëndaal aan de westkant van Arnhem en via een ondergronds perron op Arnhem Centraal lopen tot aan de brug bij Westervoort.
Realistisch? Misschien. Bij het ministerie van I&W heerst het besef dat er in heel Nederland grote infrastructurele oplossingen nodig zijn op het spoor. Een mogelijke tunnel in Arnhem maakt onderdeel uit van een serie van 18 mogelijke oplossingen op het spoor in Nederland die het ministerie van I&W op dit moment onderzoekt.
De aanleg van een zes kilometer lange spoortunnel onder Arnhem heeft het voordeel dat het alle spoorproblemen aan de oostzijde van Arnhem oplost én de ruimte biedt om Spoorpark Arnhem Oost aan te leggen. Het grootste nadeel is dat de kosten van een tunnel immens zijn.
Ter vergelijking: de spoortunnel die een aantal jaar geleden in Delft is aangelegd heeft een lengte van ongeveer 2,3 kilometer. De kosten kwamen uit op een totaal van ruim een half miljard euro.
“De urgentie is duidelijk. Het toevoegen van meer treinen vraagt om een vrije kruising”, aldus gemeente, provincie en het ministerie in een notitie. Maar welke oplossing gekozen wordt, is de vraag. Hoe dan ook is duidelijk dat het nog jaren kan duren voor de spoorkruising wordt aangepakt.
Schaapsdrift
En dan is er nog de Schaapsdrift. Als onderdeel van de plannen voor Arnhem Oost heeft de gemeente eerder dit jaar bedacht om niet alleen het bedrijventerrein rond de Schaapsdrift te ontwikkelen, maar ook de westzijde van de buurt, waar 150 huizen staan.
Met het opleggen van de Wvg heeft de gemeente de mogelijkheid om desnoods gedwongen woningen te onteigenen en de gehele buurt opnieuw te ontwikkelen. Wethouder Cathelijne Bouwkamp (GroenLinks) liet zich tijdens een raadsvergadering ontvallen dat het dan mogelijk is om ruim duizend woningen en werkplekken in het gebied te realiseren.
Het opleggen van de Wvg leidde tot grote onrust onder bewoners van de Schaapsdrift. Zij zien geen enkele logische reden waarom de gemeente hun goed onderhouden woning zou willen slopen. De bewoners hebben al aangekondigd dat zij zich met hand en tand zullen blijven verzetten tegen verkoop, onteigening en sloop van hun huizen.
Door haar hele politieke gewicht in de schaal te leggen, lukte het wethouder Bouwkamp in april dit jaar om een krappe raadsmeerderheid achter zich te krijgen bij het opleggen van de Wvg voor de Schaapsdrift.
Maar de weerstand tegen gedwongen onteigening en sloop van huizen in de Schaapsdrift is groot bij veel partijen in de gemeenteraad. Het is duidelijk dat grootschalige sloop van huizen in de Schaapsdrift voor een ruime meerderheid van de gemeenteraad niet aan de orde is. Wethouder Bouwkamp zal beseffen dat ze met een kleinschaliger plan voor de buurt moet komen dan zij aanvankelijk van plan was.
Kaartenhuis
Kortom: alle planonderdelen van het ambitieuze Spoorzone Arnhem-Oost zijn als een kaartenhuis in elkaar gestort.
De gemeente kan geen woningen bouwen op het spooremplacement. De aanleg van een spoorpark in Arnhem Oost is alleen mogelijk wanneer het spoorknooppunt wordt opgelost, maar er is nog lang geen zicht op een snelle oplossing. Er komt geen station Arnhem Oost. Station Presikhaaf blijft het stationnetje dat het altijd al was en de plannen voor de Schaapsdrift moeten flink afgeschaald worden om een raadsmeerderheid achter zich te krijgen.
Arnhem Oost zal tussen nu en 2040 ontwikkeld worden, daarover bestaat geen twijfel. Maar nu de belangrijkste peilers onder de huidige plannen is weggeslagen, lijkt het verstandig wanneer de gemeente de huidige plannen opzij legt en een nieuw, iets minder ambitieus voorstel maakt met betrekking tot Arnhem-Oost.
Vooruitgang is iets anders dan doorgaan op de ingeslagen weg.
Post scriptum
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van openbare bronnen. Daarnaast is gebruik gemaakt van documenten die zijn vrijgegeven na meerdere Woo-verzoeken door de Arnhemsche Courant.
