ARNHEM – Geen verplaatsing van het spooremplacement in Rijnpark. Geen spoorpark in Arnhem Oost en tachtig goederentreinen per dag dwars door de stad. Dat scenario doemt aan de horizon. De plannen voor het spoor in Arnhem dreigen roet in het eten te gooien voor alle ambities die de gemeente Arnhem heeft op het gebied van woningbouw en vergroening.
(Door: Patrick Arink)
In een brief aan de gemeenteraad geeft wethouder Nermina Kundic (D66) van mobiliteit deze week tekst en uitleg over alle spoorplannen in Arnhem voor de korte en lange termijn. De inhoud van de raadsbrief is volledig in lijn met een aantal grote eerdere artikelen van de Arnhemsche Courant.
De Arnhemsche Courant heeft afgelopen jaren uitgebreid geschreven over de ontwikkelingen op het spoor en de mogelijke gevolgen die dat kan hebben voor de gemeente Arnhem. Een paar van die artikelen leidden destijds tot raadsvragen. In antwoord daarop zei wethouder Kundic in nette bewoordingen dat het onzin is wat de Arnhemsche Courant schreef over de plannen op het spoor.
“Een krant kan beweren wat zij wil”, aldus Kundic twee jaar geleden. “Maar er is geen sprake van concrete plannen.”
Het heeft even geduurd, maar inmiddels moet ook Kundic toegeven dat alle beweringen van de Arnhemsche Courant met betrekking tot het spoor in Arnhem kloppen met de toekomstvisie die door het Ministerie van I&W en ProRail is uitgezet. Echt van harte gaat het niet, en de informatie zit bovendien verstopt in een raadsbrief van zes pagina’s die vooral gaat over ontwikkelingen op het spoor in Duitsland. Daarover later meer, maar eerst de feiten over de plannen op het spoor in Arnhem.
Spooremplacement
Laten we beginnen bij het spooremplacement in Rijnpark. De gemeente wil in Rijnpark tot 2040 10.000 woningen realiseren. De eerste woningen moeten hier al voor 2030 gerealiseerd zijn. Midden in Rijnpark ligt echter een groot spooremplacement. Het terrein wordt gebruikt als opstelplaats voor treinen. Het spooremplacement fungeert als parkeerplaats.
Op alle plaatjes van de gemeente Arnhem zul je vergeefs zoeken naar het spooremplacement. In de visie van de gemeente ligt daar een park, inclusief twee hoogst noodzakelijke ontsluitingswegen die van noord naar zuid lopen. Zolang het spooremplacement er nog ligt, kun je de duizenden woningen in Rijnpark nooit goed laten aansluiten op de rest van de stad. Dus de gemeente wil dat spooremplacement weg hebben. Maar dat gaat niet zomaar.
ProRail heeft het spooremplacement een paar jaar geleden voor ruim 10 miljoen euro gerevitaliseerd met nieuwe sporen en nieuwe bovenleidingen. Om die reden heeft ProRail geen enkele ambitie om te vertrekken. Bovendien is verplaatsing alleen aan de orde wanneer er ergens anders in Nederland een nieuwe locatie gevonden wordt om de treinen te parkeren.
Wethouder Paul Smeulders, die Rijnpark in zijn portefeuille heeft, beweert al bijna drie jaar dat verplaatsing van het emplacement geen enkel probleem is. De provincie Gelderland ging in 2022 voor de gemeente Arnhem op zoek naar een andere gemeente binnen Gelderland die plek wil bieden aan het spooremplacement. Eind 2023 zou een nieuwe locatie gevonden moeten zijn.
De Arnhemsche Courant zette destijds grote vraagtekens bij die bewering.
“Een parkeerplaats voor treinen neemt veel ruimte in beslag, terwijl er geen toegevoegde economische waarde is voor een gemeente”, schreven wij in september 2022. “Geen enkele gemeente zit daarop te wachten. Het lijkt er dus op dat er een streep gezet kan worden door de plannen om huizen te bouwen op het spooremplacement in Arnhem.”
Die bewering werd destijds weggewapperd door wethouder Smeulders. Maar in de raadsbrief die wethouder Kundic deze week aan de gemeenteraad stuurde, blijkt dat er ruim twee jaar na dato nog altijd geen nieuwe locatie gevonden is voor het spooremplacement. Sterker nog: voor het eerst sinds de presentatie van de Rijnpark-plannen in 2021 klinkt in de communicatie van de gemeente de twijfel door of dat wel gaat lukken:
“De partijen streven ernaar om eind 2025 vast te kunnen stellen of het spooremplacement uitgeplaatst kan worden.”
Dus niet wannéér het spooremplacement uitgeplaatst kan worden, maar óf verplaatsing überhaupt mogelijk is.
“De kans dat dit gebeurt is nihil” concludeerde de Arnhemsche Courant al terecht in 2022.
Spoorknoop Arnhem Oost
De Arnhemsche Courant deed in 2022 en in 2023 Woo-verzoeken bij het ministerie van I&W en bij de provincie Gelderland over de spoorknoop in Arnhem Oost. Ter hoogte van het AKZO-terrein komt de spoorlijn Zwolle-Arnhem samen met de spoorlijn Zevenaar-Arnhem. Vier sporen gaan hier via een gelijkvloerse kruising verder als twee sporen richting Arnhem Velperpoort en Arnhem Centraal.
Die gelijkvloerse kruising zorgt voor file op het spoor. Nu al komt het vaak voor dat treinen op elkaar moeten wachten tot de kruising vrij is. Met de toename van het aantal treinen naar Duitsland de komende jaren en de komst van een intercity naar Doetinchem in 2027 worden die problemen alleen maar groter.
Als het aan de gemeente Arnhem ligt, wordt het probleem opgelost via een nieuwe ongelijkvloerse kruising die deels onder het maaiveld wordt aangelegd. Een verdiept aangelegd spoor moet ruimte gaan bieden voor een spoorpark.
“Wij zoeken naar mogelijkheden tot het versterken van de leefbaarheid en groene leefomgeving (spoorpark) en naar ruimte voor woningbouw in de spoorkruising”, aldus de gemeente Arnhem.
Uit de informatie die uit de Woo-verzoeken van de Arnhemsche Courant naar boven kwam, werd duidelijk dat er bij het ministerie van I&W en bij ProRail heel andere plannen liggen voor de spoorkruising.
“In de tekeningen van de gemeente is al een heel park voorzien op de plek waar nu twee spoorlijnen liggen, maar of dat park er ooit gaat komen is zeer de vraag”, schreef de Arnhemsche Courant in 2022.
Via een zogeheten MIRT-onderzoek onderzoekt het ministerie van I&W momenteel hoe de spoorknoop het beste opgelost kan worden. MIRT staat voor Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport.
“Dit MIRT-onderzoek is september 2024 gestart en is naar verwachting in het derde kwartaal van 2025 gereed”, staat in de raadsbrief. “Wij zijn ons bewust van de impact die deze ontwikkeling kan hebben op Arnhemmers en de stad.”
Die laatste zin klinkt tamelijk dreigend, en dat is terecht als je alle eerdere artikelen van de Arnhemsche Courant over de spoorknoop gelezen hebt.
Spoorverdubbeling
Een van de dingen die naar boven kwam uit de Woo-verzoeken van de Arnhemsche Courant is een groot onderzoek naar oplossingen voor de spoorproblemen in Arnhem door Bureau Movares. Movares concludeerde in dit onderzoek allereerst dat de oplossing zoals de gemeente Arnhem die voor zich ziet op deze plek niet realistisch is. Daarvoor zijn de hoogteverschillen te groot en is de beschikbare ruimte niet aanwezig.
Een massieve ongelijkvloerse kruising is wel mogelijk, maar die neemt veel ruimte in beslag, vergroot de barrierewerking van het spoor en zorgt voor meer geluidsoverlast.
Het probleem is dat alle andere oplossingen die Movares voor zich ziet, ook enorme gevolgen hebben voor de leefbaarheid. Een van de mogelijkheden die in opdracht van het ministerie van I&W is onderzocht, is spoorverdubbeling tussen Arnhem Centraal en de spoorknoop bij het AKZO-terrein. De spoorknoop wordt simpel ontvlochten doordat de vier sporen aan de oostkant van Arnhem tot aan Arnhem Centraal vier sporen blijven die elkaar niet kruisen.
Spoorverdubbeling zou zorgen voor een enorme uitbreiding van de capaciteit van het spoor, waardoor meer treinen van en naar Duitsland en naar de Achterhoek opeens een stuk eenvoudiger te realiseren zijn. In de visie van Movares worden station Velperpoort en station Presikhaaf opgeheven. In plaats daarvan komt op de plek van de spoorknoop het nieuwe station Arnhem Oost.
De visie van Movares plaatst de verbetenheid van de gemeente Arnhem om massaal te gaan bouwen rond station Presikhaaf in de plannen voor de Schaapsdrift in een heel ander daglicht. Bovendien lopen dingen in elkaar over. Een van de belangrijkste ambtenaren in het Schaapsdrift-dossier speelt ook een grote rol in de oplossingen op het spoor aan de oostkant van Arnhem. Deze ambtenaar schreef naar aanleiding van de plannen voor spoorverdubbeling aan het ministerie van I&W:
“Alle varianten hebben op de een of andere manier impact op de directe omgeving en kunnen leiden tot aanzienlijk ruimtebeslag, mogelijke sloop van bestaande bebouwing (bv Spijkerkwartier), minder nieuwbouw of aanzienlijke kosten.”
(Terzijde: de naam van de ambtenaar is niet weggelakt in de Woo-documenten van I&W. Zodoende dat duidelijk is dat dit een van de ambtenaren is die ook een grote rol speelt in het Schaapsdrift-dossier.)
Om spoorverdubbeling in het centrum van Arnhem mogelijk te maken, zullen ook honderden huizen langs de Sonsbeeksingel gesloopt moeten worden. Toch is verdubbeling van het spoor voor het ministerie wel degelijk een ontwikkeling die als serieuze optie op tafel ligt.
Goederenvervoer
Een andere reden waarom spoorverdubbeling ondanks de enorme impact voor een stad als Arnhem serieus onderzocht wordt door het ministerie van I&W, heeft te maken met de groei van het goederenvervoer. Volgens prognoses van het ministerie groeit het goederenvervoer via het spoor komende jaren tussen de 38 en 63 procent. Om die groei op te vangen, is uitbreiding van het spoor noodzakelijk.
Nederland kent op dit moment twee belangrijke treinroutes voor goederen naar Duitsland. Je hebt de Betuwelijn die van de haven van Rotterdam via Zevenaar naar Duitsland rijdt en er is de route tussen Amsterdam en Bad Bentheim. Vanwege geplande uitbreidingen van het aantal passagierstreinen, komt over een aantal jaren een eind aan de route tussen Amsterdam en Bad Bentheim. Met oog op de toename van het aantal goederentreinen is er dus een nieuwe route naar Duitsland noodzakelijk.
Er liggen vijf opties op tafel voor een nieuwe route voor de Goederencorridor Noord Oost Europa. Afgekort is dat GNOE. Onthoud die afkorting, want we zullen er in Arnhem de komende jaren nog veel over horen.
Van de vijf mogelijke routes, zijn er twee opties die op voorhand al niet realistisch zijn. Handhaven van de huidige route via Weesp is niet realistisch. Het oplossen van de problemen met goederenvervoer voorbij Emmerich door via Duitsland een route te kiezen is evenmin realistisch. De Duitsers weten nog van niets. Kortom: er blijven drie realistische alternatieven over. In twee van de drie scenario’s moeten alle goederentreinen dwars door Arnhem.
Wanneer in Arnhem gekozen wordt voor spoorverdubbeling, is dit relatief eenvoudig te realiseren. Movares stelt voor om een glazen kap over het spoor heen te plaatsen om geluidsoverlast tegen te gaan.
Het klinkt natuurlijk onzinnig. Toen de Arnhemsche Courant hier twee jaar geleden voor het eerst over schreef, werd het nieuws eigenlijk niet serieus genomen. Logisch natuurlijk. Want welke idioot bedenkt er dat je 80 goederentreinen per dag dwars door het centrum van Arnhem moet laten rijden?
Op dit moment wordt een studie uitgevoerd naar de alternatieve routes voor het goederenvervoer naar Duitsland. En wat schrijft wethouder Kundic deze week aan de gemeenteraad?
“In dit onderzoek wordt gekeken naar nut en noodzaak om de goederenroute Rotterdam – Amsterdam – Hengelo – Duitsland te ontlasten. Op die route zit het goederenvervoer het reizigersvervoer te veel in de weg en de vraag is of en hoe dat kan worden opgelost. De studie is zeer relevant voor Arnhem en onze regio, omdat een alternatief voor bovenstaande route is dat goederenvervoer via Arnhem richting Hengelo gaat rijden. Dat is zowel vanuit leefbaarheid als bereikbaarheid per spoor (goederentreinen die concurreren met personenvervoer) niet wenselijk.”
Werkzaamheden Duitsland
We kunnen komend jaar vast wennen aan meer goederentreinen die dwars door Arnhem rijden, meldt de gemeente Arnhem in de raadsbrief.
Komend jaar wordt er vanaf Elten een extra spoor aangelegd in Duitsland. De spooruitbreiding is bedoeld om de Betuwelijn beter te laten aansluiten op het spoor in Duitsland. Het is een ontwikkeling die eigenlijk al bij de aanleg van de Betuwelijn had moeten plaatsvinden.
Door de aanleg van een extra spoor aan de Duitse zijde van de Betuweroute, ondervinden treinen tussen Arnhem en Emmerich komend jaar nogal wat overlast. Tot en met het einde van 2026 is het spoor naar Duitsland 20 weken geheel gestremd en 60 weken lang gedeeltelijk gestremd. Internationale treinen zullen via Deventer en via Venlo gaan rijden.
Maar ook de goederentreinen via de Betuwelijn zullen een andere route moeten volgen. Een deel van de goederentreinen zal in de periode dat het spoor in Duitsland volledig gestremd is dwars door Arnhem naar Hengelo en Bad Bentheim rijden. In totaal gaat het in die periode om 15 goederentreinen per dag.
Geen IC-station Presikhaaf
Naast bovenstaande zaken over ontwikkelingen op het spoor in Arnhem waar de raadsbrief wél melding van maakt, valt ook op waar de raadsbrief níéts over zegt. Voor het eerst sinds jaren houdt de gemeente Arnhem haar mond over de gewenste status van station Presikhaaf als intercity-station.
In de plannen voor de Schaapsdrift schermde de gemeente Arnhem doorlopend met een mogelijke IC-status voor Presikhaaf in haar plannen. Ook had de gemeente in alle notities haar mond vol over de “transformatie” van station Presikhaaf.
De gemeente ging pas een toontje lager zingen nadat de Arnhemsche Courant via Woo-documenten een heel ander beeld naar buiten bracht. Uit de Woo-documenten bleek dat station Presikhaaf nooit de status van intercity-station zou krijgen en dat de “transformatie” van station Presikhaaf die de gemeente Arnhem in haar plannen presenteerde in realiteit niets anders inhoudt dan de aanleg van twee liften door ProRail. Die liften komen er vanwege landelijke afspraken over toegankelijkheid. En verder niet.
Om tot slot wethouder Kundic nog een keer te citeren: “Een krant kan beweren wat zij wil.”
Laat één ding voor vriend en vijand duidelijk zijn: Wanneer de Arnhemsche Courant iets zegt, dan is dat feitelijk juist.
Verder lezen?
– Longread: Nog geen oplossing voor spoorknoop. Woningbouwplannen in gevaar
– Longread: spoorplannen Utrecht-Arnhem-Duitsland kunnen wel tien miljard euro gaan kosten
– Tachtig goederentreinen dwars door Arnhem? Het is een idioot plan waar serieus naar gekeken wordt
– Longread: Bouwplannen Spoorzone Arnhem-Oost storten als een kaartenhuis in elkaar
– Een spoortunnel onder de binnenstad van Arnhem? Het ministerie speelt met het idee
– ProRail herhaalt: Station Presikhaaf wordt géén intercitystation
