Longread: mist en misleiding in het Schaapsdrift-dossier

ARNHEM – Wethouder Cathelijne Bouwkamp (GroenLinks) heeft de gemeenteraad in het Schaapsdrift-dossier bij herhaling op het verkeerde been gezet. Essentiële informatie is niet aan de raad gegeven en een motie over terughoudendheid bij sloop werd genegeerd. Dit blijkt uit nieuwe Woo-documenten die eind december zijn vrijgegeven.

(Door: Patrick Arink)

De Arnhemse politiek wordt al anderhalf jaar gedomineerd door het Schaapsdrift-dossier. De gemeente wil zowel het bedrijventerrein als de woonbuurt opnieuw ontwikkelen. Meer dan 15 keer stond het onderwerp al op de politieke agenda.

De Schaapsdrift stond centraal tijdens drie sleutelmomenten: bij het bekrachtigen van de Wet voorkeursrecht gemeenten (Wvg) door de gemeenteraad, bij de behandeling van de startnotitie over de Schaapsdrift en bij de presentatie van de Gebiedsvisie.

Bij alle drie deze sleutelmomenten is wethouder Bouwkamp de fout in gegaan bij het informeren van de gemeenteraad. Dit blijkt uit de Woo-documenten die de gemeente in december 2023 heeft vrijgegeven over de plannen voor de Schaapsdrift.

De Wvg wordt oneigenlijk gebruikt

Voor we daar aan toe komen, is het van belang om voor ogen te houden dat de gemeente Arnhem de Wvg in het Schaapsdrift-dossier gebruikt op een manier waarop de wet niet bedoeld is.

Een broodmes is bedoeld om brood te snijden, maar je kunt een broodmes ook gebruiken om iemand mee neer te steken. Het kan, maar daar is een broodmes niet voor bedoeld. Met de Wvg is het net zo.

De Wvg is bedoeld om een gemeente meer grip te geven op de grondmarkt en om speculatie te voorkomen. De Wvg wordt door gemeenten ingezet op agrarische gronden en bedrijventerreinen met de bedoeling hier woningen te realiseren. De Wvg wordt door vrijwel iedere gemeente in Nederland gebruikt. Maar niet op de manier waar de gemeente Arnhem voor kiest.

In de 42 jaar dat de Wet voorkeursrecht gemeenten bestaat, is het nooit eerder voorgekomen dat de Wvg ergens in Nederland door een gemeente wordt opgelegd op een hele woonbuurt met particuliere koopwoningen.
Het kan, maar daar is de wet niet voor bedoeld.

Onteigening, sloop en het opnieuw ontwikkelen van de gehele Schaapsdrift is van het begin af aan de reden dat de Wvg wordt opgelegd op zowel het bedrijventerrein als de woningen, blijkt later uit Woo-documenten die de Arnhemsche Courant eerder al ontving (hier en hier te vinden). Het blijkt ook uit de startnotitie die op 20 januari 2023 wordt gepresenteerd. Maar daarover later meer. We beginnen bij het begin.

Geen onteigening, geen sloop

Op 11 mei 2022 moet de gemeenteraad nog besluiten over het bekrachtigen van de Wvg. Tijdens die vergadering houdt wethouder Bouwkamp de gemeenteraad voor dat de Wvg nodig is vanwege de woningbouwopgave, de verstedelijkingsstrategie en de afspraken in de woondeal.

Bouwkamp benadrukt bij herhaling dat de Wvg voor bewoners alleen betekent dat zij bij verkoop hun huis uitsluitend aan de gemeente mogen aanbieden en dat verkoop vrijwillig is.

Sloop? Onteigening? Op een vraag van het CDA antwoordt wethouder Bouwkamp dat dat niet aan de orde is.

Op vragen van de ChristenUnie antwoordt de wethouder:
“Onteigening en sloop wordt als laatste middel gezien. Dat moet ook echt voorkomen worden als dat zou kunnen.”

Later zal zij nog zeggen: “Onteigening is niet uit te sluiten”, maar verder dan dat gaat zij niet.

Veel raadsleden vermoeden dat wethouder Bouwkamp niet eerlijk is. De wethouder hult zich in ontwijkende en mistige antwoorden. Kritische vragen worden niet beantwoord.
“Ik raak echt geïrriteerd”, verzucht VVD-raadslid Rebin Maref op een gegeven moment. “Ik krijg veel woorden, maar geen antwoorden.”

Een ontbrekende essentiële pagina

De gemeenteraad laat zich niet uit het veld slaan door het defensieve mistgordijn dat wethouder Bouwkamp optrekt en vraagt door.

“Liggen er stedebouwkundige ideeën”, wil Gerrie Elfrink van de SP weten.
Bouwkamp ontkent: “De stedebouwkundige ideeën die wij zien, staan in de ruimtelijke motivatie. Er is niet meer dan dit.”

“Op basis van welke stukken is het college van B&W tot dit besluit gekomen”, vraagt Scott van den Broek van het CDA. “Ik zou die stukken graag zien.”

Na aandringen van de gemeenteraad, belooft wethouder Bouwkamp dat zij de stukken aan de gemeenteraad zal sturen die begin maart 2022 op tafel lagen bij B&W bij het aanwijzen van de Schaapsdrift als Wvg-gebied.

Bij de raadsvergadering van woensdag 25 mei 2022 heeft de raad die stukken inmiddels ontvangen. Belangrijkste onderdeel is een presentatie die bij een themabijeenkomst op 22 februari 2022 gehouden werd. Tijdens deze bijeenkomst staan twee keuzes centraal: of er wordt op de Schaapsdrift gekozen voor inbreiding, of er wordt gekozen voor een schaalsprong. Een schaalsprong vereist het opleggen van de Wvg.

De presentatie die de gemeenteraad krijgt toegestuurd, bestaat uit 15 pagina’s. Deze is hier te vinden.

Er is echter één probleem. In de stukken aan de gemeenteraad ontbreekt één pagina. In Woo-documenten over de Schaapsdrift zit een ándere versie van de presentatie, die bestaat uit 16 pagina’s. De afbeelding uit de Woo-documenten is terug te vinden op pagina 170 in deze Woo-documenten (49mb).

Op de ontbrekende pagina die de gemeenteraad niet te zien heeft gekregen, staat afgebeeld hoe de gemeente toekomstige ontwikkeling van de Schaapsdrift mogelijk voor zich ziet. Hoewel de status van de ontbrekende pagina niet helder is, bevat deze pagina essentiële informatie over de richting die de gemeente uit wil met de Schaapsdrift.

Alle bestaande bebouwing op de Schaapsdrift, is op deze pagina vervangen door nieuwbouw. En passant is meteen extra bebouwing toegevoegd in Park Presikhaaf. Ook een deel van Plattenburg, ten westen van de Schaapsdrift, is opnieuw ontwikkeld. De gemeente denkt 182.500 vierkante meter bruto vloeroppervlak te hebben voor nieuwe ontwikkeling op de Schaapsdrift. Maximaal zou dat zelfs 237.000 vierkante meter kunnen zijn.

Had de gemeenteraad ingestemd met het bekrachtigen van de Wvg wanneer zij deze afbeelding vooraf te zien zou hebben gekregen? Daar kun je een groot vraagteken bij zetten.

Startnotitie

Na een lange en emotionele vergadering, stemt de gemeenteraad op 1 juni 2022 om 00.30 uur met een krappe meerderheid in met het bekrachtigen van de Wvg. Wethouder Bouwkamp mag door met het maken van plannen voor het totale Wvg-gebied.

Wel wordt er door coalitiepartijen GroenLinks, D66, Arnhem Centraal, PvdA en Partij voor de Dieren een motie aangenomen die onteigening en sloop zoveel mogelijk moet tegengaan.

Motie 22M64 roept het college van B&W op om “met uiterste zorgvuldigheid raad en buurt optimaal te betrekken bij alle fases in de plannen en –waar mogelijk- eventuele onteigeningen te voorkomen.”

De motie heeft tot doel om zorgen weg te nemen bij de bewoners. Die zijn niet gerust op een goede afloop. Zij zijn nog steeds bang dat wethouder Bouwkamp hun hele buurt wil slopen om de schaalsprong die zij nastreeft mogelijk te maken.

“Het kan zijn dat er twee of drie woningen gesloopt moeten worden om een toegangsweg aan te leggen”, antwoordt een raadslid van de nieuwe coalitie als een bewoner van de Schaapsdrift hem vraagt waarom hij voor de Wvg gestemd heeft.

Met de huidige plannen in gedachten is duidelijk dat de gemeenteraad zich in de luren heeft laten leggen door de wethouder. Dat de gemeenteraad misleid is, blijkt wanneer de startnotitie wordt gepresenteerd en de Arnhemsche Courant in dezelfde periode Woo-documenten ontvangt.

De gemeente wil 500 tot 1.000 woningen op de Schaapsdrift realiseren én 500 tot 1.000 werkplekken, staat in de startnotitie. Het is zelfs voor het meest goedgelovige raadslid duidelijk dat daarvoor het grootste deel van de bestaande bebouwing op de Schaapsdrift zal moeten wijken.

Motie niet meegenomen in startnotitie

Op het moment dat de gemeenteraad in de meningsvormende fase spreekt over de startnotitie, ontvangt de Arnhemsche Courant na een Woo-verzoek onderliggende documenten over de voorliggende periode. De documenten bevestigen dat het grootste gedeelte van de bestaande bebouwing op de Schaapsdrift gesloopt zal moeten worden om de ambities van wethouder Bouwkamp mogelijk te maken.

Bij het opstellen van de startnotitie zijn schaalstudies gebruikt. Daaruit blijkt dat zelfs wanneer alle bebouwing gesloopt wordt, het vrijwel onmogelijk is om de maximaal 1.000 woningen en 1.000 werkplekken die de gemeente op de Schaapsdrift ambieert te realiseren.

Uit andere documenten blijkt dat de gemeente ook de sloop van de nabij gelegen wijk Plattenburg en bebouwing in Park Presikhaaf heeft verkend.

“Behoud van woningen is nooit serieus onderzocht door de gemeente”, concludeert de Arnhemsche Courant. Een deel van de gemeenteraad komt tot dezelfde conclusie.

Waar is de motie die oproept tot terughoudendheid bij sloop, vragen veel raadsleden zich af na het lezen van de startnotitie. Die motie is overduidelijk niet meegenomen in de planvorming. Maar dat wordt ontkend door wethouder Bouwkamp:

“De motie staat niet in de startnotitie omdat dat bij de uitvoering een gegeven is. Bij de startnotitie gaat het meer over: wat zijn dan de ruimtelijke kaders. Ik heb een andere afweging gemaakt vanwege de zorgvuldigheid, omdat ik daarmee niet hier de motie kan afdoen. Die motie is een belangrijke raadsopdracht voor het college.”

De woorden van wethouder Bouwkamp zijn, bij gebrek aan een betere uitdrukking, volstrekte lariekoek. Dat wordt bewezen door nieuwe Woo-documenten die de Arnhemsche Courant eind december 2023 ontvangt.

“Wij hadden allebei niet scherp dat de raad eerder een motie heeft aangenomen om zoveel mogelijk bestaande woningen te behouden”, schrijft een ambtenaar uit de projectgroep Schaapsdrift op donderdag 2 maart aan een collega. Iets verderop in de mail wordt daaraan toegevoegd:

“Ik had het er net over met [zwartgemaakt] op de gang en zij had het evenmin scherp, terwijl het voor wonen natuurlijk wel grote impact heeft. Het lijkt me daarom verstandig hier uitgebreid bij stil te staan en er met elkaar over te discussiëren.”

Vier conclusies

Op basis van het verbijsterende mailtje van de ambtenaren van de projectgroep Schaapsdrift kun je vier belangrijke conclusies trekken:

1.
De gemeenteraad is om de tuin geleid door wethouder Bouwkamp.

2.
De correspondentie bewijst dat behoud van woningen überhaupt nooit de insteek was van de gemeente Arnhem. Het plaatst bovendien alle opmerkingen van wethouder Bouwkamp over het voorkomen van onteigening en sloop, ten tijde van het opleggen van de Wvg, in een heel ander daglicht.

3.
In de eerste acht maanden na het opleggen van de Wvg heeft de gemeente een plan ontwikkeld dat tegen de wens van de gemeenteraad ingaat.

4.
Wethouder Bouwkamp staat mijlenver af van de ambtenaren die plannen voor de Schaapsdrift uitwerken. Wanneer wethouder Bouwkamp regie zou voeren in het Schaapsdrift-dossier, zou de motie onmogelijk acht maanden lang genegeerd kunnen worden door de ambtenaren die verantwoordelijk zijn voor het opstellen van plannen.

Gebiedsvisie

Goed. Omdat de gemeenteraad behoud van woningen onvoldoende terugziet in de startnotitie, wordt door oppositie en coalitie een amendement opgesteld dat massale sloop van de wijk alsnog moet voorkomen. In het amendement wordt nieuwe bebouwing vooral gezien op het bedrijventerrein.

De ambities in de startnotitie worden door de gemeenteraad opzij geschoven. De startnotitie wordt op 31 mei 2023 alleen “ter kennisgeving” aangenomen. Met de toezegging van wethouder Bouwkamp dat massale sloop van woningen van de baan is en de belofte dat het Wvg-gebied zo snel mogelijk wordt verkleind, lijkt de rust terug te keren.

Gedwongen door de politieke realiteit, wordt intern dan al een paar maanden gewerkt met een kleiner plangebied dat exact overeen komt met het plangebied dat later gebruikt wordt in de Gebiedsvisie. Het gele gebied op de kaart hierboven mag gesloopt worden bij het opstellen van de Gebiedsvisie, is de boodschap aan de plannenmakers.

Dat blijkt begin december 2023 wanneer de Gebiedsvisie wordt gepresenteerd. In totaal wil de gemeente alsnog 24 particuliere woningen en 48 sociale huurwoningen slopen.

“Om recht te doen aan alle wensen en ambities, is het (helaas) nodig om enkele panden te slopen”, schrijft de gemeente eufemistisch in de Gebiedsvisie.

“Dat is niet ‘enkele huizen’, schampert bewoonster Angelique Jansen tijdens een rondetafelgesprek in de gemeenteraad. “De sloop van in totaal 72 woningen komt neer op een derde van het totaal aantal huizen op de Schaapsdrift.”

“Had het niet anders gekund”, vraagt de gemeenteraad aan stedebouwkundige Ivar Branderhorst.
“Natuurlijk kan het anders”, antwoordt Branderhorst. “Je kunt alle woningen op de Schaapsdrift behouden, maar behoud van woningen was niet onze opdracht. Wij hebben de opdracht gekregen om alle ambities waar te maken in het ontwerp.”

Met andere woorden: wethouder Bouwkamp heeft ook bij het opstellen van de Gebiedsvisie de opdracht naast zich neergelegd die zij van de gemeenteraad heeft meegekregen.

Geen vertrouwen meer

Voor bewoners van de Schaapsdrift is op maandag 20 november de maat vol. Ze hebben vanaf het opleggen van de Wvg hoopvol regelmatig overleg gevoerd met wethouder Bouwkamp. Dat overleg wordt door gebrek aan vertrouwen in Bouwkamp stopgezet.

“De kruik gaat zolang te water totdat ze barst”, schrijven bewoners van de Schaapsdrift aan de gemeenteraad. “Nu duidelijk is dat de wethouder in totaal 72 bestaande woningen tegen de vlakte wil gooien, achten wij dit niet alleen strijdig met het door u aangenomen amendement, maar voelen we ons als buurt ook bij het grofvuil gezet.”

Ook SP-fractievoorzitter Gerrie Elfrink heeft geen vertrouwen meer in wethouder Bouwkamp.
“De wethouder moet gewoon naar huis gestuurd worden”, aldus Elfrink tijdens het rondetafelgesprek met bewoners van de Schaapsdrift op 13 december 2023.

Een week later spreekt hij wethouder Bouwkamp daar tijdens de raadsvergadering zelf op aan:
“Woningbouw met behoud van alle bestaande woningen is mogelijk. Dat is anderhalf jaar geleden al aangetoond door de SP. Wij willen echt vragen aan de wethouder om zich tijdens het kerstreces te beraden op haar positie.”

Bouwkamp reageert fel: “Zolang ik wethouder ben voor deze stad, doe ik mijn werk naar eer en geweten. Ik geloof dat de lokale democratie zal zorgen voor de juiste besluiten en daar sta ik voor: nu en in de kerstvakantie. En hopelijk ook gewoon daarna.”

Post Scriptum:
Voor het schrijven van dit artikel is gebruik gemaakt van alle documenten die in drie verschillende Woo-verzoeken naar buiten zijn gekomen. Alle documenten zijn terug te vinden op de website https://woo.arnhem.nl/.

Vanzelfsprekend is ook gebruik gemaakt van alle stukken waarover de gemeenteraad besloten heeft. Deze zijn terug te vinden op de website van de gemeente Arnhem: https://www.arnhem.nl/stad_en_wijken/projecten/Voorkeursrecht_Schaapsdrift_en_omgeving.